قونقا یا تراموا گونه ای از قطار شهری است که ۱۷۵ سال قبل ابتدا در اتریش و به طور همزمان در روسیه به کار افتاد. سپس در سراسر دنیا متداول شد. در تبریز که نخستین شهری در ایران بود که صاحب چنین سیستم حمل و نقل شهری شد و راه اندازی آن به حدود دوران […]
قونقا یا تراموا گونه ای از قطار شهری است که ۱۷۵ سال قبل ابتدا در اتریش و به طور همزمان در روسیه به کار افتاد. سپس در سراسر دنیا متداول شد.
در تبریز که نخستین شهری در ایران بود که صاحب چنین سیستم حمل و نقل شهری شد و راه اندازی آن به حدود دوران جنگ جهانی اول سال ۱۲۹۳ شمسی باز می گردد، این تراموا به همت و پایمردی #قاسم_خان_والی که بعدها نخستین شهردار تبریز شد در تبریز به راه افتاد. همزمان با راه اندازی قونقای تبریز، تحولی بزرگ در حمل و نقل این شهر به وجود آمد.
خط واگن اسبی تبریز یا همان قونقا، برای انتقال مسافران از شهر به واغزال (ایستگاه راه آهن )، که در بیرون از شهر و در سمت غرب قرار داشت احداث شد بود. واغزال، نام روسی ایستگاه راه آهن تبریز جلفا است که با سرمایه بانک استقراضی روس دو ماه مانده به آغاز جنگ اول جهانی احداث شد، و آئین گشایش راه‌آهن آذربایجان با تشریفات خاصی در تاریخ ۶ ماه مه ۱۹۱۴ با حضور محمدحسن میرزا ولیعهد ایران و سرتیپ یانوسکوتیچ، نماینده سپاه روس و همین‌طور کنسول‌های خارجی مقیم تبریز انجام شد.
شرکت راه‌آهن جلفا مصمم بود، ایستگاه تبریز (واغزال) را در نزدیکی شهر در کنار گورستان سابق گجیل یا باغ گلستان امروزی احداث نماید؛ ولی چون مسیر راه‌آهن بایستی به طول سه کیلومتر از زمین‌های حاصلخیز عبور می‌کرد و خرید باغات و تاکستان‌ها و خانه‌های واقع در مسیر خطیب، لاله و شام غازان از طرف شرکت، گران تمام می‌شد و از طرفی مردم نیز حاضر به فروش و واگذاری باغات و اراضی خود به شرکت راه‌آهن نشدند، از این رو شرکت مزبور از کشیدن راه‌آهن به داخل تبریز صرفنظر کرده و ایستگاه دیگری در خارج شهر و در غرب آن به فاصله ۴٬۵ کیلومتری شهر احداث کرده و خیابان جدیدی را از شهر به ایستگاه راه‌آهن (واغزال) احداٹ نمود. این شرکت برای انتقال مسافران از شهر به ایستگاه راه‌آهن و برعکس، تراموا یا قطار شهری که نیروی محرکه آن اسب‌ها بوده و «قونقا» نامیده می‌شد، ایجاد کرد. هر روز به هنگام حرکت قطار تبریز جلفا و ورود آن به شهر، مسافران و کارکنان راه آهن با قونقا که دارای اتاق های چوبی بود و چهار یا دو اسب آن را به حرکت درمی آوردند جابه جا می شوند.
این خط قطار یا تراموای شهری، تا سال ۱۳۱۸ هجری شمسی دایر بود و سپس برچیده شد و اکنون نیز مبداء این قطار شهری یا قونقا را میدان “قونقا باشی” می گویند.
«قونقاباشی» نام محل و میدانی در تبریز است که در ضلع جنوب غربی باغ گلستان در اول خیابانی واقع شده است که منتهی به ایستگاه راه آهن می شود. این میدان مبدا حرکت تراموا بود.
واژه های قونقا باشی و واغزان هنوز هم در گفتگوی روزمره مردم تبریز به کار می رود. تبریزی ها هر وقت از میدان قونقا عبور می کنند، تبلور یاد و خاطره گذشته میدان را با استناد به هویت تاریخی آن خواهند دید.
یک قرن می گذرد و یاد و خاطره میدان کمرنگ تر می شود، ولی خاطره اولین تراموای ایران در این میدان با همکاری شهرداری منطقه یک تبریز و به دستان توانای استاد احد حسینی زنده می شوند.
