تعیین پتانسیل حاصلخیزی خاکهای استان جهت برآورد کودموردنیاز به منظور نیل به اهدافی همچون تخمین بنیه غذایی خاکها، بهینه کردن توصیه کودی و تسهیل در بهینه کردن مدیریت حاصلخیزی خاک در استان آذربایجانشرقی، ابتدا نمونه‌های خاک از مزارع گندم (گندم در تناوب زراعی با کلیه محصولات در این استان کشت می‌شود). کلیه شهرستان های استان […]
تعیین پتانسیل حاصلخیزی خاکهای استان جهت برآورد کودموردنیاز
به منظور نیل به اهدافی همچون تخمین بنیه غذایی خاکها، بهینه کردن توصیه کودی و تسهیل در بهینه کردن مدیریت حاصلخیزی خاک در استان آذربایجانشرقی، ابتدا نمونه‌های خاک از مزارع گندم (گندم در تناوب زراعی با کلیه محصولات در این استان کشت می‌شود). کلیه شهرستان های استان در طی ۳ سال تهیه و به آزمایشگاه منتقل شد. موقعیت نقاط نمونه برداری با استفاده از دستگاه موقعیت یاب جهانی ثبت گردید سپس با بکارگیری نرم افزار های ILWIS 3.2 و Arc view 3.2a نقشه های سطحی هر یک از عوامل حاصلخیزی خاک ترسیم، و پهنه‌بندی هر کدام از این عوامل بر اساس استانداردهای موسسه تحقیقات خاک و آب کشور تهیه شد. برای تهیه این نقشه‌ها مقدار موجود عناصر غذایی اصلی و کم‌مصرف اندازه‌گیری و علاوه بر مقدار موجود عناصر در مناطق مختلف، نسبت‌های آنها به یکدیگر نیز مشخص می‌گردد. نقشه‌های حاصلخیزی بسته به اینکه تغییرات متغیرهای حاصلخیزی را در چه مقیاسی ترسیم کرده باشند می‌توانند منبع مؤثقی برای توصیه کودی مناطق دارای چنین نقشه‌هایی باشند. تهیه نقشه حاصلخیزی اراضی کشاورزی کشور دارای اهمیت ویژه‌ای از نظر ملاحظات اقتصادی ـ اجتماعی است که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
– تخمین بنیه غذایی خاکها، تعیین مناطقی که نیاز به مواد غذایی خاصی دارند، تعیین نیاز کودی گیاهان در مزارع منفرد یا مجموعه‌ای از مزارع در شهرستان‌های مورد مطالعه، تعیین منبع کودی متناسب با خصوصیات خاک و نیاز گیاه، بهینه کردن مصرف کودهای کشاورزی حاوی عناصر کم مصرف از طریق محدود کردن مصرف آنها در مزارعی که خاک آنها دچارکمبود هستند و یا فقط اعمال عنصری که کمبود آن برای گیاه ویژه‌ای مشخص باشد، تسهیل در مدیریت بهینه تغذیه خاک و گیاه به منظور کاهش پتانسیل آلودگی محیط زیست توسط کودهای شیمیایی و سایر مواد افزودنی به خاک
روش اجرا: ابتدا در روی نقشه ۵۰۰۰۰: ۱ محدوده زراعی شهرستانها مشخص و سپس نمونه خاک به صورت نمونه مرکب خاک از عمق ۳۰-۰ سانتی‌متر از مزارع گندم تهیه گردید. موقعیت هر کدام از نمونه ها با دستگاه موقعیت یاب جهانی ثبت شد. نمونه خاکها به آزمایشگاه ارسال و آنالیزهای کامل فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی بر روی آنها صورت گرفت و طی مراحل مشروحه زیر پراکنش سطحی عوامل حاصلخیزی خاک برای منطقه مورد مطالعه تهیه گردید.
– انتقال نتایج آنالیز نمونه‌های خاک به محیط سیستم اطللاعات جغرافیائی از طریق قابلیت اتصال به داده‌های با فرمت d.b.f
– تهیه نقشه های پراکنش نقاط نمونه‌برداری خاک
– تهیه نقشه توزیع مکانی برای هر یک از پارامترهای اندازه‌گیری شده ( هدایت الکتریکی، اسیدیته و …)
– میانیابی هر یک از متغیرها در محیط نرم افزار ایلویس
– تهیه نقشه پراکنش سطحی هر یک از متغیرها در منطقه
– تهیه نقشه های پهنه‌بندی پتانسل حاصلخیزی و شوری خاک بر اساس استانداردهای موسسه تحقیقات خاک و آب کشور
–با استفاده ازنقشه پراکنش سطح زیر کشت وتوصیه کودی میزان نیاز کودی تقریبی استان بدست آمد
در حال حاضر سالیانه بیش از۲/۵ میلیون تن کود شیمیایی در کشور مصرف می‌گردد. بهینه‌سازی مصرف کود، در راستای افزایش کمی و کیفی تولید محصول و بازده ریالی از اولویت ویژه برخوردار میباشد از طرف دیگر ضروری است مولدین کشاورزی با مفاهیم توسعه پایدار آشنا شده و برای رسیدن به آن از طریق تولید محصول بهتر و بیشتر ایفاء نقش نمایند.
تغییر نظام توصیه کودی از روش توصیه عمومی به روش تخصصی براساس آزمون خاک همواره از اولویتهای مهم وزارت جهاد کشاورزی بوده است که نیاز به ایجاد بستری مناسب با توجه به شرایط وامکانات کشور برای تحقق این امر دارد و ایجاد آزمایشگاههای خصوصی خاک و آب در سراسر کشور، آموزش کارشناسان و کشاورزان برای پذیرش این مهم و تغیر قیمت کودها در تحقق هدف فوق بسیار مؤثر خواهند بود. در این میان نقش تحقیقات در جهت تهیه زیربنا و بستر این امر حائز اهمیت است. در سال ۱۳۷۱ تعدادی از محققین در موسسه تحقیقات خاک و آب نخستین برنامه توصیه کودی گندم برای زمینهای تحت پوشش طرح محوری گندم را تهیه نمودند. در این مرحله سعی شده است کلیه نتایح تحقیقاتی به دست آمده دهه‌های گذشته در یک برنامه متمرکز شده و امکان دستیابی کمی به اطلاعات مورد نیاز به سادگی حاصل شود. در سالهای اخیر با انجام تحقیقات تکمیلی و جمع‌آوری اطلاعت تا سطح مراکز خدمات کشاورزی برنامه مکانیزه توصیه کودی با استفاده از رایانه تهیه شده که می‌تواند در اختیار دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی، مراکز اجرایی، مروجین و حتی کشاورزان قرار گرفته و گامی موثر در جهت تحقق توصیه کود براساس آزمون خاک بردارد. از نکات مهم این برنامه مکانیزه آن است که سعی شده است در آن علاوه بر پارامترهای خاکی و آبی، ارقام گندم مورد توصیه در هر منطقه، برنامه‌ریزی آبیاری و اصلاح خاک نیز گنجانده شود.
نیاز غذایی گندم براساس آزمون خاک در اقالیم مختلف نگاهی به توصیه کودی در کشورهای پیشرفته بیانگر آن است که توصیه کودی براساس ازمون خاک صورت می‌گیرد. برای این منظور ابتدا پتانسیل تولید از طریق پرسش از زارع برآورد می‌شود و سپس برای تعیین ازت مورد نیاز، ابتدا میزان ازت موجود در خاک و ازتی که در خاک معدنی اندازه‌گیری می‌شود را با هم جمع کرده و از میزان ازت مورد نیاز گیاه (که شامل ازت مورد نیاز برای رشد و ازت مورد نیاز برای تجزیه کاه و کلش میباشد) کم نموده و بدین ترتیب مقدار ازتی که بایستی در خاک مصرف شود بدست می‌آید. برای فسفر و پتاسیم با استفاده از پتانسیل تولید برآورد شده و میزان فسفر و پتاسیم موجود درخاک، مقدار کود فسفره و پتاسمی مورد نیاز بدست می‌آید. برای عناصر کم مصرف نیز با در نظر گرفتن میزان عنصر موجود در خاک، توصیه کود می‌شود در کشور ما از دو نوع توصیه کودی، شامل توصیه عمومی با پشتوانه تحقیقاتی و توصیه بر اساس آزمون خاک برای تولید محصولات کشاورزی استفاده می‌گردد. توصیه کودی عمومی براساس میانگین نتایج آزمون خاک، نخست از خاک و آب مزرعه مورد نظر طبق دستورالعمل موسسه تحقیقات خاک و آب نمونه‌برداری نموده و با توجه به نتایج تجزیه خاک و آب در آزمایشگاه کود مورد نیاز توصیه می‌گردد.
در کشور ما با توجه به امکانات موجود بیشتر از روش توصیه عمومی استفاده می‌شده است. در سالهای اخیر با تأسیس ازمایشگاههای خصوصی، روش توصیه براساس آزمون خاک مورد توجه قرار گرفته و تا حدودی اجرا شده است. در این نشریه اصول روش توصیه براساس آزمون خاک برای اقلیم‌های معتدل سرد و سرد مورد تأکید میباشد.
برآورد پتانسیل تولید
در این روش ابتدا بایستی پتانسیل تولید برآورد گردد. تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان می‌دهد که مهمترین متغیرهای خاک و آب کنترل کننده سطح تولید شامل میزان آب آبیاری، شوری آب آبیاری، مقدار کربنات کلسیم معادل، بافت و شوری واقعی خاک میباشد. تأثیر هر یک از متغیرهای فوق بر نیاز غذایی گندم و پتانسیل تولید مشخص گردیده است. ذیلاً شرح مختصری از آنها ارائه می‌شود.
تأثیر شوری خاک و آب بر نیاز غذایی گندم و پتانسیل تولید
شوری خاک و آب به روشهای مختلف بر روی نیاز غذایی گندم اثر می‌گذارند : با افزایش شوری خاک، جذب آب توسط گندم کم شده و به علت خشکی فیزیولوژیکی، میزان فتوسنتز در گیاه کاهش و در نتیجه عملکرد کم می‌شود از این دیدگاه نیاز کودی گندم تقلیل می‌یابد این مسئله در بسیاری از تحقیقات گذشته به اثبات رسیده و تجزیه و تحلیل مجدد بر روی داده‌های آزمایشی داخل کشور نیز مؤید همین مطلب می‌باشند.
با افزایش شوری خاک، رشد ریشه گندم کاهش یافته و در نتیجه سطح جذب ریشه کم می‌شود لذا برای تأمین مواد غذایی، لازم است غلظت عنصر غذایی نسبت به شرایط غیر شور تا حدودی افزایش یافته و از این دیدگاه برای رسیدن به یک تولید معین در شرایط شور نسبت به شرایط غیرشور مقدار بیشتری کود بایستی مصرف گردد. تحقیقات سالهای ۷۴ و ۷۵ در استان قم نیز همین امر را تأیید نمود (مهاجر میلانی و همکاران ، ۱۳۷۸، درودی و سیادت، ۱۳۷۸، بای‌بوردی و ملکوتی، ۱۳۸۲).
تأثیر شوری خاک و آب بر عملکرد دانه گندم در جدول یک ارائه شده است.
جدول ۱- مقدار درصد کاهش نسبی محصول دانه گندم بازاء شوری خاک و آب
| کاهش نسبی محصول (درصد) | شیب کاهش | |||||||||||||||
| ۰ | ۱۰ | ۲۵ | ۵۰ | ۱۰۰ | درصد | |||||||||||
| خاک | آب | خاک | آب | خاک | آب | خاک | آب | خاک | آب | ۷/۱ | ||||||
| ۰۶/ | ۰۴/ | ۷/۵ | ۴/۹ | ۵/۹ | ۶/۳ | ۱۳ | ۸/۷ | ۲۰ | ۱۳ | |||||||
تأثیر بافت و کربنات کلسیم معادل خاک بر پتانسیل تولید
برای تنظیم اطلاعات تأثیر کمی بافت و کربنات کلسیم معادل بر پتانسیل تولید، از نتایج آزمایشهای انجام شده در منابع خارجی از جمله کتاب تناسب اراضی سایز با شرایط آب و هوایی نسبتاً مشابه با بیشتر استانهای کشور کمک گرفته شده و سپس با انجام مطالعات تطبیقی، اطلاات مربوطه برای ایران تنظیم و نتایج آن در جدول دو ارائه شده است.
تأثیر مقدار آب آبیاری بر پتانسیل تولید
تأثیر مقدار آب آبیاری بر پتانسیل تولید محصولات زراعی از جمله گندم بسیار زیاد است. در کتاب برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمده زراعی و باغی کشور برای تولید ۱۰۰، ۷۵ و ۵۰ درصد، مقادیر مربوطه ارائه شده است. برای تبدیل حجم آب ابیاری به تعداد نوبت آبیاری برای خاکهای با بافت سبک، متوسط و سنگین به ترتیب از ضرایب ۸۰، ۱۰۰ و ۱۲۰ میلیمتر آب در هر نوبت آبیاری با در نظر گرفتن راندمان متوسط ۷۰ درصد در توزیع آب استفاده شده است. برای مثال نیاز آبی گندم در استان اصفهان برای تولید ۱۰۰، ۷۵ و ۵۰ درصد پتانسیل به ترتیب معادل ۵۸۰۰، ۴۰۹۰ و ۲۲۹۰ مترمکعب در سال برآورد شده است. با در نظر گرفتن راندمان ۷۰ درصد در توزیع آب به روش آبیاری نواری، نیاز آب آبیاری برای تولیدهای فوق، بترتیب معادل ۸۲۸۶، ۵۸۴۳ و ۳۲۷۱ مترمکعب در هکتار برآورد گردید. با توجه به اینکه در هر مرحله آبیاری به روش ثقلی درخاک با بافت متوسط حدود ۱۰۰۰ مترمکعب در هکتار آب مصرف می‌شود، لذا برای به دست آوردن ۱۰۰،۷۵ و ۵۰ درصد تولید پتانسیل بایستی به ترتیب تعداد ۹ ، ۶ و ۴ نوبت آبیاری انجام شود. بدین ترتیب در جدول دو پتانسیل تولید براساس تعداد آبیاری تنظیم شده است.
تأثیر شوری آب آبیاری بر پتانسیل تولید
شوری خاک ارتباط مستقیم با شوری آب آبیاری و وضعیت زهکشی اراضی (نفوذ آب در خاک) دارد. به عبارت دیگر شوری آب آبیاری می‌تواند شوری خاک را به طور مستقیم تحت تأثیر قرار دهد در صورتی که شوری آب آبیاری در دسترس نباشد و یا تجزیه شیمیایی آب صورت نگرفته باشد، شوری خاک را بر عدد۵/۱ تقسیم نموده تا شوری تقریبی آب آبیاری برآورد گردد با توجه به بافت خاک و یا وضعیت زهکشی اراضی این عدد می‌تواند از ۵ تا ۲ تغییر نماید.
بنابراین برای برآورد شوری واقعی دو عامل شوری آب آبیاری و بافت خاک تواماً دخالت داده شده‌اند. رابطه بین شوری واقعی خاک با شوری آب آبیاری و بافت خاک به شرح زیر است:
ECa = ECi x C
که در آن :
ECa و ECi به ترتیب شوری واقعی خاک و شوری آب آبیاری بر حسب دسی‌زیمنس بر متر و C ضریب بافت خاک میباشد. مقدار عددی C برای بافتهای مختلف به شرح زیر است :
۲= C برای بافتهای Si, SiC, C
۵/۱ = C برای بافتهای CL , SiL, SiCL
۱ = C برای بافتهای SC, SCL , L
۷۵/. = C برای بافتهای LfS, LS, SL
۵/.= C برای بافتهای LcS, cS. FS. S
بعلاوه تحقیقات انجام شده در منطقه و جهان نشان می‌دهد که در تحت شرایط شوری کم، اثر متقابل مصرف کود و شوری آب و خاک مثبت و معنی‌دار بود. ولی در تحت شرایط شوری متوسط این اثر متقابل معنی‌دار نبوده و در شوری‌های خیلی زیاد، اثر متقابل شوری و کود منفی بود. لذا با توجه به نتایج حاصل از آزمایشهای گذشته، در شوری( هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک متعادل شده با آب آبیاری Ece) بین ۶ تا ۵٫۹ دسی‌زیمنس بر متر، بازاء هر واحد افزایش شوری خاک مقدار ۲۲ کیلوگرم به اوره، ۱۵ کیلوگرم به فسفات آمونیم و ۱۵ کیلوگرم در هکتار به مصرف سولفات پتاسیم محاسبه شده، افزوده می‌شود تا تأثیر شوری بر عملکرد تعدیل شود. در شوری بین ۵/۹ تا ۵/۱۳ بازاء افزایش هر واحد شوری خاک مقدار ۱۷ کیلوگرم اوره، ۱۰ کیلوگرم فسفات آمونیم و ۱۰ کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم به مقدار کود محاسبه شده افزوده می‌شود در شوری بین ۵/۱۳ تا ۵/۱۷ بازاء افزایش هر واحد شوری خاک مقدار ۱۲ کیلوگرم اوره، ۵ کیلوگرم فسفات آمونیم و ۵ کیلوگرم سولفات پتاسیم به کود محاسبه شده افزوده می‌شود. از شوری ۵/۱۷ تا ۵/۱۹ از مجموع اضافه کود محاسبه شده برای اوره، ۵۰ کیلوگرم و برای هر یک از کودهای فسفات آمونیم و سولفات پتاسیم ۳۱ کیلوگرم کسر می‌گردد و در نهایت در شوری ۲۰ دسی‌زیمنس بر متر هیچگونه کودی اضافه نمی‌شود.
همانطوری که قبلاً گفته شد برای ارائه توصیه کودی گندم ضروری است ابتدا پتانسیل تولید مزرعه مشخص گردد لذا تعداد آب آبیاری، شوری آب آبیاری، درصد کربنات کلسیم، شوری و بافت خاک را از نتایج تجزیه نمونه‌های آب و خاک استخراج می‌گردد. با توجه به محدوده این ارقام، ردیف مربوط به هر ستون تعیین می‌گردد. در نهایت پایین‌ترین مقدار عملکرد حاصل از ارقام قرار داده شده در جدول دو را به عنوان پتانسیل تولید در نظر می‌گیریم. برای مثال در صورتی که میزان شوری واقعی خاک (dS.m)، شوری آب (dS.m)، کربنات کلسیم (%) و بافت خاک مزرعه‌ای به ترتیب معادل ۸/۲، ۵/۳، ۳۸ و لومی باشد، پتانسیل تولید مزرعه به ترتیب معادل, ۵, ۵/۶, ۵/۵ و ۷/. تن در هکتار خواهد شد که با در نظر گرفتن محدود کننده‌ترین عامل که در این مثال کربنات کلسیم میباشد (چون پایین‌ترین حد تولید را نشان می‌دهد). تولید ۵/. تن در هکتار به عنوان پتانسیل تولید مزرعه انتخاب شده و توصیه کود بر مبنای آن صورت می‌گیرد. با افزایش روز افزون جمعیت و افزایش سطح درآمد،تقاضا برای خرید مواد غذایی روزبه روز افزایش می‌یابد. از این رو ضروری است که تولید مواد غذایی در واحد سطح افزایش یابد علاوه براین لازم است که به تدابیر و ره‌یافت های نوین کشاورزی در راستای افزایش کمیت و بهبود کیفیت تولیدات کشاورزی توجه خاص مبذول داشت و تمام تلاش خویش را در استفاده از روش‌ها و تکنولوژی پیشرفته کشاورزی که متضمن آگاهی و دانش امروزی است بکار گرفت. پیشرفت‌های عظیم علوم و تکنولوژی،افزایش حجم تولید، تنوع فرآورده‌های غذایی و مرغوبیت آن در سطح بین‌المللی را موجب شده،ولی هرگز نتوانسته است از مصرف عام و روزافزون گندم بکاهد.برابر شواهد موجود، این کالا در آینده نیز همچنان در الگوی مصرف خواهد بود، به طوری که در حال حاضر در حدود ۵۰ درصد از کالری مورد نیاز روزانه خودمان از نان و سایر غذاهایی که با گندم تهیه می‌گردند به دست می‌آوریم. یکی از عوامل مهم و موثر بر کمیت و کیفیت محصول گندم توصیه مصرف متعادل کود میباشد.
کانگرین و سینگ (۱۹۹۵) در آزمایشهای گلدانی خود در مورد گندم به این نتیجه رسیدندکه پس از تأمین متعادل ازت، فسفر و پتاسیم با مصرف سولفات روی و سولفات منگنز، غلظت روی و منگنز در دانه گندم به مقدار قابل توجهی افزایش یافت. سدری و ملکوتی (۱۳۷۷) در آزمایشهای خود در مزارع گندم کردستان به این نتیجه رسیدند که با مصرف سولفات روی، سکوسترین آهن و سولفات مس، علاوه بر افزایش ۲۰ درصدی در عملکرد، غلظت آهن، روی و مس در دانه و کلش گندم افزایش و درصد پروتئین نیز در قطعات سولفات روی داده شده از ۶/۱۰ به ۱۴ درصد افزایش یافت. ملکوتی و همکاران (۱۳۷۸) در آزمایشهای خود در مزارع ۱۰ استان کشور به این نتیجه رسیدند که با مصرف عناصر کم مصرف عملکرد دانه افزایش یافته و کمترین افزایش عملکرد ۳۵۰ و بیشترین افزایش عملکرد ۱۹۰۰ کیلوگرم در هکتار به دست آمد. میانگین افزایش عملکرد در مقایسه با شاهد در ۲۰ مزرعه مورد آزمایش، ۹۵۴ کیلوگرم در هکتار گردید. نتایج حاصل نشان داد که پروتئین دانه گندم قطعات تیمار نسبت به به شاهد در تمامی موارد با افزایش نسبی روبرو بوده است. همچنین غلظت روی حدود ۲۵ درصد افزایش یافت. محققین متعددی یکی از راههای افزایش عملکرد را مصرف کود براساس آزمون خاک می‌دانند. بدیهی است تحت چنین شرایطی از اتلاف غیر ضروری کود نیز جلوگیری می‌شود. گری (۱۹۹۸) هدف از آزمون خاک را ارزیابی درست از وضعیت حاصلخیزی خاک در ارتباط با نیاز محصول ذکر کردند. مولر (۱۹۷۸) در مطالعات خود به این نتیجه رسید که توصیه کودی کامپیوتری بر اساس سطح ازت باقیمانده در خاک، توصیه درستی برای نیاز ازتی غلات به شمار می‌رود. آنزورگ (۱۹۷۹)به منظور اصلاح مصرف کودها در کشاورزی متمرکز، یک مدل کامپیوتری را پیشنهاد کرد. در این مدل کودهای آلی و معدنی در نظر گرفته شده‌اند. نابائور (۱۹۸۹) نشان داد که با افزایش مصرف کود، عملکرد سیبزمینی افزایش می‌یابد، اما روی کیفیت آن اثر منفی می‌گذارد. به همین دلیل با استفاده از کامپیوتر، حد مؤثر کود مورد نیاز محصول را به دست آورد. بیر و همکاران (۱۹۸۹) تحقیقاتی در زمینه مصرف کودهای عناصر پر مصرف و کم مصرف را با استفاده از برنامه‌های کامپیوتری انجام دادند. ونگ و همکاران (۱۹۸۹) با استفاده از کامپیوتر بررسی‌هایی را در مورد مصرف کودهای Zn, K, P , N و B در گندم پاییزه انجام دادند. در راستای انتخاب بهترین روش توصیه کودی، آزمایش زیر در مزرعه گندم کرج پیاده گردید. انتخاب بهترین روش توصیه کودی از میان روشهای متداول و مرسوم، کار دشواری میباشد. هدف اصلی از اجرای این برنامه، تعیین بهترین روش مصرف کود برای افزایش کمی و کیفی گندم میباشد و در این راستا روشهای عرف زارع و مدل کامپیوتری که جدیداً طراحی شده، مصرف کود با آزمون خاک و توصیه کلی موسسه تحقیقات خاک و آب با تیمار شاهد مورد مقایسه قرار گرفته است.
رابطه علائم کمبود عناصر و وظایف آنها در گیاه
عناصر غذایی ضروری وظایف مهمی را در گیاهان به عهده دارند که عبارتند از:
نقش فیزیولوژیکی عنصر در گیاهان
نقش عنصر به عنوان فعال کننده یا تنظیم کننده یک آنزیم به عنوان ساختمان تشکیل دهنده یک متابولیت،کمپلکس یا اجتماع ماکرو مولکولی ضروری میباشد. عناصر غذایی علاوه بر نقش اختصاصی ممکن است نقش غیر اختصاصی نیز در رشد گیاهان داشته باشند.برای مثال، بسیاری از یونهای غذایی در گیاهان برای تولید پتانسیل اسمزی و حفظ محیط خنثی الکتریکی اهمیت دارند هرچند یک عنصر غذایی چندین نقش را در گیاه ایفاء می‌کند، ولی علائم اختصاصی کمبود یک عنصر غذایی مربوط به نقص در وظیفه خاصی از عنصر در گیاه است که نسبت به دیگر نقش‌های عنصر حساسیت بیشتری به کمبود آن دارد برای مثال اختلال در متابولیسم اکسین در گیاهان در اثر کمبود روی، منجر به علائم اختصاصی تغییر شکل برگ و کوتاه شدن میان گرهها خواهد شد. اشتباه وقتی به وجود می‌آید که چند عنصر، یک وظیفه را در تشکیل جزء کلیدی در مراحل فیزیولوژیکی گیاه انجام دهند به عنوان مثال دو عنصر ازت و منیزیم، جزء تشکیل دهنده کلروفیل هستند، همچنین کمبود گوگرد، آهن و منگنز منجر به کاهش میزان کلروفیل در گیاه می‌شود. مسئله دیگری که در این رابطه وجود دارد این است که یک عنصر غذایی در جذب و متابولیسم سایر عناصر غذایی دخالت داشته بیاشد. به عنوان مثال کمبود مولیبدن در گندم منجر به تجمع نیترات خواهد شد که این مسئله ناشی از کاهش آنزیم احیاء کننده نیترات در گیاه است که در اثر کمبود مولیبدن به وجود می‌اید.
رابطه علائم کمبود عناصر غذائی با تحرک آنها در گیاه
محل ظهور علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان بستگی به وسعت و میزان انتقال عناصر غذایی از برگهای پیر به قسمتهای جوان گیاه دارد. همانطور که در جدول شماره ۲ ملاحظه می‌شود تحرک عناصر غذایی در گیاهان به طور قابل توجهی متفاوت است. عناصر غذایی مانند ازت، فسفر و پتاسیم به راحتی از برگهای مسن به قسمتهای جوان گیاه جابجا می‌شوند و از این رو علائم این کمبودها ابتدا در برگهای پیرتر گیاه دیده می‌شود. در مقابل، عناصر غذایی مانند کلسیم و بر تحت هیچ شرایطی از برگهای پیر به قسمتهای جوان گیاه منتقل نمی‌شوند در نتیجه علائم کمبود این عناصر در قسمتهای جوان گیاه دیده می‌شوند. در این خصوص، میزان جابجایی بیشتر عناصر متغیر بوده و بستگی به درجه کمبود، گونه گیاهی و وضعیت ازت گیاه دارد. به عنوان مثال میزان جابجایی عناصر غذایی مس، روی و یا مولیبدن از برگهای پیر گیاهان مبتلا به کمبود، خیلی کم بوده و درواقع این عناصر بدون تحرک هستند و علایم کمبود آنها عمدتاً در بخشهای جوان گیاه دیده می‌شود. محل ظهور علایم کمبود عناصر غذایی که ازت در تحرک آنها از برگهای پیر به بخشهای جوان گیاه موثر است، ممکن است با نوسان و تغییر میزان ازت متفاوت باشد. برای مثال تأثیر ازت در حل علائم کمبود گوگرد به صورتی است که در گیاهانی با ازت کافی، علایم کمبود گوگرد ابتدا در برگهای جوان ظاهر می‌گردد در حالی که گیاهانی با ازت کم، علایم کمبود گوگرد ابتدا در برگهای پیرتر گیاه همراه با رنگ پریدگی ظاهر می‌شود.
جدول ۲- تحرک عناصر غذایی در گیاهان
| متحرک | تحرک متغیر | بدون تحرک |
| ازت | مس | کلسیم |
| فسفر | روی | بر |
| پتاسیم | گوگرد | منگنز |
| مولیبدن | ||
| منیزیم و آهن |
کلید تشخیص کمبود عناصر غذایی
کلید تشخیص کمبود عناصر غذایی در گندم براساس محل ظهور علائم و رنگ به وجود آمده از آن است. تقسیم بندی‌های جزئی‌تر براساس خصوصیات و ویژگیهای هر مشخصه تهیه شده است.
ازت:
کمبود ازت عمومی‌ترین و وسیع‌ترین کمبود عناصر غذایی در غلات دانه ریز است. گیاهان مبتلا به کمبود ازت به دلیل تجزیه کلروفیل خود در مقایسه با گیاهان سالم زرد رنگ هستند. علایم اختصاصی کمبود ازت( همانند فسفر و پتاسیم) ابتدا در مسن‌ترین برگهای گیاه همراه با برگهای جوانی که نسبتاً سبز باقیمانده‌اند دیده می‌شود.مسن‌ترین برگهای گیاه در گندم نسبت به برگهای جوانتر کم رنگ‌تر شده و کلروزی که در انتهای برگ ایجاد شده تدریجاً در قاعده برگ به سبز کم رنگ تبدیل خواهد شد. همچنانکه کلروزه به دیگر برگها منتقل می‌شود، مسن‌ترین برگهای گندم به طور کامل کلروزه شده و رنگ آن تقریباً از زرد به سفید تبدیل می‌گرد. ذکر این نکته ضروری است که در کمبود ازت، نکروزه شدن برگهای گندم (مرگ غیر طبیعی برگ یا قسمتی از آن) در مقایسه با کمبودهای فسفر و پتاسیم به وجود نمی‌اید. گیاهانی که فاقد ازت کافی هستند قبل از رشد رویشی کامل به مرحله باز شدن کامل گل و رسیدگی دانه می‌رسند. در مزرعه علائم کمبود ازت همیشه به صورت قطعاتی با رنگ زرد یا سبز روشن دیده می‌شود که این علایم ممکن است سریعاً پراکنده شده و کل مزرعه را به صورت رنگ مایل به زرد درآورد.
فسفر
طی مراحل اولیه رشد رویشی، کمبود فسفر بطور چشمگیری رشد و توانایی گیاه را کاهش می‌دهد در این حالت رنگ تمام برگهای گندم به صورت سبز تیره درآمده و همچنین نقاط تیره و روشنی در برگهای پیر به وجود می‌اید.
برگهای گندم مبتلا به کمبود دچار پیچیدگی شده و بعضی اوقات برگهای پیر، به دور برگهای جوانتر گیاه پیچ می‌خورند برگهای جوان گیاه نیز بطور دوکی شکل ظاهر شده و احتمالاً گاهی اوقات به صورت تا خورده باقی می‌مانند با این وجود علایم اختصاصی در برگهای پیر وجود دارد نوک برگهای پیر کلروز شده و به طرف قاعده برگ حرکت می‌کند ولی قاعده برگ همانند بخشهای دیگر گیاه سبز تیره باقی می‌ماند.
بر خلاف کمبود ازت، نکروزه شدن بخشهای کلروزه شده با قهوه‌ای شدن نوک برگ و چروکیدن آن آغاز می‌شود هنگامی که این وضعیت بوجود می‌آید دومین برگ پیرتر گیاه گندم عموماً علائم کمبود فسفر را نشان می‌دهد. از طرف دیگر علایم عمومی کمبود فسفر در گندم، تأخیر و نامنظمی در رسیدگی دانه و خوشه‌های کوچک است.
پتاسیم
علائم اختصاصی کمبود پتاسیم همیشه در مسن‌ترین برگهای گندم ظاهر می‌شود با این وجود رشد کل گیاه قبل از مشاهده علائم کمبود با ظهور برگهای ضعیف و دراز و باریک تحت تأثیر قرار می‌گیرد. تحت شرایط کمبود شدید، نکروزه شدن برگهای مسن به صورت لکه‌هایی در امتداد طولی برگ شروع شده و سریعاً به انتها و حاشیه برگها سرایت می‌کند.
در نتیجه این عمل و گسترش بافت نکروزه، بافت سبز رنگ به صورت نیزه‌ای شکل از قاعده برگ تا مرکز بافت نکروزه تشکیل می‌شود.
در این کمبود در مقایسه با کمبود ازت، بافتهای کلروزه شده سریعاً با لکه‌های سفید و روشن تبدیل به بافتهای نکروزه می‌شوند. تحت این شرایط مرگ کامل برگهای مسن اتفاق افتاده و گیاهان در مزرعه احتمالاً دچار خشکی زود هنگام و تنش خشکی می‌شوند همچنین کمبودهای منیزیم و پتاسیم در گندم منجر به تنش خشکی، کم شدن توانایی گیاه و کاهش وزن هزاردانه می‌گردد. کمبود پتاسیم ممکن است در خاکهای نواحی خاصی از مزرعه همراه با خاکهای شنی، خاکهای تحت چرای دامهای پرواربندی و یا همراه با خروج علوفه و سایر مواد گیاهی از خاک اتفاق بیفتد. در این صورت گیاهان به طور شدیدی دچار تنش خشکی، مرگ زود هنگام برگهای مسن و رشد دوکی شکل برگها می‌گردند.
گوگرد
گوگرد در گیاهان جزء اصلی ساختمان اسیدهای آمینه است. از آنجائیکه گوگرد در تولید کلروفیل گیاهان نیز دخالت دارد، علایم کمبود آن مشابه با کلروزهای ازتی است (برای مثال زردی عمومی برگ). با این وجود کمبود گوگرد متفاوت از کمبود ازت است، به طوری که در کمبود ازت، زردی برگها عموماً ابتدا روی برگهای مسن‌تر شروع شده و به طرف بالا پیش می‌رود ولی در کمبود گوگرد زردی معمولاً روی برگهای جوانتر به وجود می‌آید.
ممکن است برگهای جوان درجات متفاوتی از شدت کمبود از نوک برگ تا قاعده آن نشان دهند، ولی آنها نیز پس از مدتی سریعاً کلروزه شده و زردرنگ می‌شوند، تحت شرایط کمبود شدید علاوه بر زردی برگهای مسن ممکن است علایم دیگری نظیر سوختگی انتهای برگها نیز بروز نماید این سوختگی نشان دهنده تجمع نیترات در برگهاست که در اثر کمبود گوگرد به وجود آمده است. کمبودهای شدید گوگردی حتی سبب عدم تشکیل خوشه گندم می‌شود. در مزرعه علایم کمبود گوگرد مشابه با کمبود ازت است و لیکن زردی برگها با شدت کمتر و غالباً در برگهای جوانتر دیده می‌شود در خاکهایی که در آن کودهای منو آمونیم فسفات و دی آمونیم فسفات مصرف می‌شود به دلیل عدم وجود ترکیبات گوگردی و وجود مقادیر زیادی ازت در این کودها،کمبود گوگرد رایج‌تر است در حالی که استفاده از کود سوپر فسفات معمولی به دلیل داشتن ۱۲% گوگرد کمبود گوگرد امری استثنایی خواهد بود. مگر اینکه چنین کمبودی در خاکهای شدیداً شنی همراه با بارندگی فراوان در اواخر فصل رشد دیده می‌شود.
منیزیم
علایم کمبود منیزیم در بعضی موارد شبیه به کمبودهای پتاسیم و آهن است اختلاف مهم در این رابطه محل علایم در کمبود پتاسیم است. در کمبود منیزیم بر خلاف کمبود پتاسیم برگهای جوان گندم تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
با این وجود کمبود مزبور مشابه کمبود آهن است. در این کمبود برگهای جوان زرد شده و باز نشده باقی می‌مانند. این حالت منجر به پیچ خوردگی برگها شده که به گیاه ظاهری ضعیف همانند حالت تنش خشکی می‌دهد. اگر کمبود منیزیم به اندازه کافی شدید باشد، کل طول برگ پیچ خورده یا تاب خورده باقی می‌ماند.
اضافه بر آن زردی برگهای جوان نهایتاً تبدیل به لکه‌های تیره و روشن و بالاخره منجر به سوختگی برگ خواهد شد با این وجود برگها افتاده نیستند و کاملاً راست و ایستاده قرار می‌گیرند. در کمبود شدید منیزیم حتی مسن‌ترین برگهای گندم نیز کلروز (زرد) شده و لکه‌های تیره و روشنی در آنها بوجود می‌آید. همچنین در بعضی موارد رنگ قرمز مانندی در طول حاشیه برگ تشکیل می‌شود در مزارع گندم کمبود منیزیم عمومی نیست ولی در خاکهایی که منیزیم آنها غیرقابل استفاده شده و یا در خاکهای شنی اسیدی در نواحی با بارندگی زیاد احتمال کمبود آن وجود دارد. علایم کمبود منیزیم در مزارع با زردی ناحیه‌ای و توقف رشد محصول ظاهر می‌شود. در این وضعیت زیر و رو کردن خاک گسترش ضعیف سیستم ریشه را نشان خواهد داد.
از آنجائیکه کمبود آهن همانند کمبود منیزیم باعث ایجاد اختلال در تولید کلروفیل گیاهان می‌شود، علایم ناشی از کمبود آنها برای اکثر گیاهان مشابه بهم هستند. در هر دو کمبود، برگهای جوان گیاه تحت تأثیر قرار گرفته و زرد می‌شوند. اما در کمبود آهن، تضاد بین سبزی برگهای مسن و زردی برگهای جوان مشخص‌تر و واضح‌تر از هر عنصر غذایی دیگر نسبتاً غیر متحرک است. ماهیت کلروز برگهای جوان در کمبود آهن برای غلات کاملاً مشخص است. در این کمبود کلروز طولی بین رگبرگهای برگهای جوان گندم ایجاد می‌شود. این وضعیت منجر به ایجاد طرح نوار متناوبی از رنگ زرد و سبز در برگها می‌شود.این مورد در کمبود آهن مشخص‌تر از کمبودهای منیزیم و منگنز است. تحت شرایط کمبود شدید آهن، برگهای جوان ممکن است به طور کامل فاقد کلروفیل شده و رنگ برگها سفید گردد.در این کمبود برخلاف دیگر کمبودها برگهای جوان برای مدتی کلروزه (زرد) باقی مانده و نکروز و سوختگی در آنها بوجود نمی‌آید. در مزارع گندم کمبود آهن غالباً در خاکهای آهکی دیده می‌شود. البته کمبود منگنز را می‌توان تحت این شرایط نیز انتظار داشت ولی همانطور که گفته شد علایم از یکدیگر متفاوت هستند علاوه بر این در کمبود آهن گیاهان نسبتاً ایستاده و سرپا بوده، در حالی که گیاهان دچار کمبود منگنز عموماً ضعیف و افتاده می‌باشند. کمبود آهن در نقاطی از مزرعه که خاک آن متراکم گشته است (مثل مسیرهای عبور چرخ ادوات کشاورزی) کمتر دیده شده و رشد گیاه طبیعی میباشد به غیر از این محلها معمولاً زردی عمومی در سرتاسر مزرعه دیده خواهد شد.
منگنز
کلروپلاست‌ها در گیاهان حساس‌ترین بخش نسبت به کمبود منگنز هستند در نتیجه این کمبود رنگ گیاه سبز روشن خواهد شد که تا اندازه‌ای مشابه کمبودهای آهن و منیزیم است. در گندم این علایم ابتدا در برگهای جوان به وجود آمده و سبب خواهد شد برگهای مذکور ظاهری زرد و پژمرده ( در مقابل برگهای پیر) پیدا کنند. سپس لکه و نوارهای برنزی در کل طول برگ بوجود آیند با وجودی که نوار برنزی در بین رگبرگها تشکیل می‌شود ولی به دلیل بی‌نظمی و لکه‌دار شدن این نوارها این کمبود از کمبود آهن متفاوت خواهد بود. پس از مدتی برگهای جوان بیشتر کلروفیل خود را به ویژه در نصف پایینی برگ از دست می‌دهند واین ناحیه از برگ جمع خواهد شد. در این زمان برگهای فوق به برگهای میانی تبدیل شده‌اند. کمبود شدید منگنز در مزارع علاوه بر علایم فوق، خشکی برگهای جوان را نیز به دنبال دارد. این کمبود را در مزارع گندم همانند کمبود آهن می‌توان در خاکمهای آهکی انتظار داشت کمبود منگنز در قطعاتی که گندم سبز روشن و همچنین سست و وارفته باشد قابل تشخیص است.
مس
اولین علامت ظاهری کمبود مس در گندم، پژمردگی عمومی گیاه است که در اوایل پنجه‌زنی (حتی رطوبت خاک در حد ظرفیت مزرعه باشد) دیده می‌شود اگر کمبود مس شدید باشد اثر آن بر رشد و گسترش پنجه‌زنی گیاه نیز تعیین کننده خواهد بود. با وجودی که ابتدا کاهشی در پنجه‌زنی گیاه (همانند سایر کمبودهای عناصر غذایی) اتفاق می‌افتد ولی ممکن است در گیاهان مبتلا به کمبود شدید مس میزان پنجه‌زنی افزایش یابد. این گیاهان رنگ روشن‌تری نیز دارا هستند. علایم مذکور اصولاً هنگامی قابل توجه‌اند که این گیاهان در مقایسه با گیاهانی که مس کافی دریافت کرده‌اند، قرار گیرند. نوک سوختگی اولین علامت مشخص کمبود مس است که در برگهای جوان ظاهر می‌گردد. این برگها بطور ناگهانی دچار خشکیدگی (پیچ‌خوردگی) نوک انتهایی پهنک برگ شده و بعضی اوقات حداکثر تا نصف طول پهنک به این عارضه مبتلا می‌شود. تحت کمبود شدید مس همانند کمبود کلسیم، جوانه‌های جدید قبل از شکفتن خشک شده و همچنین خوشه‌های ضعیف و اندکی بوجود می‌آید. در کمبود مس با شدت کمتر، خوشه‌های گندم بوجود خواهد آمد، ولی دانه‌بندی سنبله انتهای خوشه کامل نخواهد بود.
در این حالت خوشه گندم به صورت دم موش درآمده طوری که در قاعده خوشه، دانه‌ها کامل، در میان خوشه دانه‌ها چروکیده و انتهای خوشه بدون دانه و خشکیده خواهد بود. گاهی اوقات خسارت ناشی از سرمازدگی با حالت دم موشی خوشه‌های گندم اشتباه می‌شود.
در کمبود متوسط مس عملکرد دانه گندم با تولید دانه‌های چروکیده و ساقه و خوشه‌های خمیده کاهش می‌یابد.مس برای تشکیل لیگنین دیوارهای سلول ضروری است و از این رو کمبود آن، استقامت ساقه‌ها را کاهش می‌دهد کمبود مس به همراه برخی عوامل دیگر، سبب ایجاد رنگدانه ملانین می‌شود که در نتیجه آن ساقه، گرهها و حتی لگوم‌های سنبله‌ها در برخی محصولات ارغوانی می‌شود.علایم کمبود مس مزارع ممکن است فوق‌العاده متفاوت باشد. این علایم در رشد رویشی از رنگ پریدگی و پژمردگی برگها تا نوک سوختگی آنها می‌تواند تفاوت داشته باشد.
روی
معمولاً اولین علایم کمبود روی در برگهای میان‌سال گندم ظاهر می‌شود و لیکن از این جهت تفاوت زیادی در بین گیاهان وجود دارد. بعضی گیاهان علایم کمبود را به طور همزمان در برگهای مسن و برگهای میان‌سال نشان می‌دهند. معمولاً علایم اولیه آن، تغییر رنگ از سبز طبیعی به سبز برنزی کدر، در بخش مرکزی برگ است.
ابتدا در این قسمت از برگ، لکه‌های سوختگی کوچکی بوجود آمده که تدریجاً به کناره‌های برگ کشیده می‌شود. همان طور که کمبود شدت بیشتری می‌یابد، برگهای بیشتری دچار این عارضه شده و ظاهری چرب به خود می‌گیرند سپس بخشهای نکروزه شده (سوختگی( بزرگتر شده و توسط نقاط سبز و زردی احاطه می‌شوند در این مرحله بخش میانی برگ چین‌خورده شده و حتی برگهای جوانتر نیز این علایم را نشان می‌دهند کمبود روی در گندم، در خاکهایی که بطور ذاتی دارای روی کمی هستند و یا خاکهایی که در آن روی به صورت غیر قابل استفاده درآمده است، دیده می‌شود. کمبود شدید روی در مزارع سبب زردی گیاهان با برگهای چین‌خورده و سوختگی در مرکز آنها می‌شود.
ممکن است تمام مزرعه تحت تأثیر کمبود روی قرار گیرد ولی معمولاً این عارضه بیشتر به صورت قطعاتی در مزرعه دیده می‌شوند شاید کود سوپر فسفات معمولی شامل مقادیر قابل توجهی روی به صورت ناخالصی باشد که از این جهت استفاده از آن در خاکهایی که دچار کمبود روی هستند می‌توانند بسیار مناسب باشد.
بر
به دلیل ماهیت مجهول جذب بر و عدم تحرک آن در گیاه علایم کمبود این عنصر بسیار متفاوت بوده و بستگی زیادی به وضعیت آب و هوایی در مراحل رشد گیاه دارد. اولین علامت مشخصه کمبود بر در گندم، وجود شکاف در نزدیکی رگبرگهای برگهای جوان گیاه است. این مسئله همچنین با برخی دندانه‌های غیر طبیعی در طول حاشیه برگ در طرف مقابل شکاف نزدیک رگبرگها همراه است بعضی از برگها نیز عدم وجود کلروفیل را در طول برگ به صورت نوار خیلی باریک نشان می‌دهند. البته وضع حاضر به قوت خود باقی نمانده و شکاف موجود در برگهای جوان که ناشی از رشد غیر طبیعی سلولهای برگ میباشد،گسترش می‌یابد همانطور که کمبود شدت بیشتری می‌یابد، پنجه‌زنی گیاه افزایش یافته و ساقه‌های جدید آب زده و کم رنگ‌تر از قسمتهای پیر گیاه می‌شوند.
همچنین تغییر شکل قابل توجهی در طول حاشیه برگها به وجود آمده و بر خلاف کمبودهای شدید کلسیم و مس، سوختگی و پژمردگی برگهای جوان به دنبال دارد. از دیگر علایم مشخص کمبود بر عقیم شدگی سنبله‌ها است که به واسطه آن کیسه‌های بساک باز نشده و تخمدان‌ها نمو نمی‌کند. ممکن است در بعضی از سالهای دیگر و عقیمی سنبله‌ها بدون علایم مشخص برگ ظاهر گردد. کاهش وزن هزاردانه گندم و چروکیدگی دانه را نیز می‌توان در نتیجه کمبود بر انتظار داشت.
نتایج و بحث
شهرستان اهر:
شهرستان اهر در فاصله‌ی ۱۱۰ کیلومتری از مرکز استان قرار دارد و از شمال به کلیبر و از شرق به مشکین‌شهر و از مغرب به ورزقان و از جنوب به هریس و تبریز محدود است از نباتات عمده زراعی منطقه می‌توان گندم، جو، حبوبات، سیبزمینی و همچنین نباتات جالیزی و سبزیجات را نام برد. میوه‌جات عمده منطقه نیز سیب و گلابی میباشد.گندم یکی از محصولات اساسی کشاورزی این شهرستان میباشد سطح زیر کشت گندم آبی محض ۳۱۶۰ هکتار، نیمه‌آبی ۷۰۰۰ و دیم ۶۱۵۰۰ هکتار میباشد. عملکرد آبی محض۶۲۲۴ کیلوگرم در هکتار، نیمه‌آبی ۳۰۸۹ کیلوگرم در هکتار ، دیم ۱۳۱۶ کیلوگرم در هکتار میباشد. با توجه به آمار هواشناسی شهرستان اهر (۱۹۹۶- ۱۹۸۷) این منطقه دارای تابستانـــهای معتدل و زمستانهای سرد است. میانگین درجه حرارت سالانه ۴۸/۱۰ و میانگین بارندگی ۸/۳۰۲ میلیمتر است. حداکثر مطلق دما ۴/۳۶ در تیرماه و حداقل مطلق دما ۵/۲۰- مربوط به بهمن ماه است.
تقویم زراعی گندم در شهرستان اهر
| طول سیکل رشد(روز) | برداشت | رسیدن | گلدهی | رشد رویشی | کاشت تا استقرار | تهیه زمین | محصول |
| ۱۸۳
|
نیمه اول تیرماه | اواخر
خرداد |
اواخر
اردیبهشت |
اواسط فروردین تا اواسط اردیبهشت | مهر | نیمه دوم شهریور تا اوایل مهر | گندم پائیزه |
تفسیر خواص فیزیکو شیمیایی خاک :
خاکهای دشت اهرعمدتا در دو واحد فیزیوگرافی شامل دشتهای مرتفع و دشتهای آبرقتی دامنه‌ای قرار گرفته‌اند. با توجه به نقشه‌های پهنه‌بندی مشخص می‌شود که میزان هدایت الکتریکی در قسمت عمده شهرستان برای کشت گندم محدودیت خاصی ندارد. به جز اراضی حواشی کلوچه خالصه و کهریز که دارای محدودیت‌هایی از لحاظ شوری می‌باشند و به نظر می‌رسد در این اراضی پتانسیل تولید گندم پایین خواهد بود.
از نظر اسیدیته مقدار ۲۵/۲۲۳۱۴ هکتار (۹۵/۸۸ درصد) اراضی دارای محدودیت کمی میباشد. یعنی دارای ۲/۸ <اسیدیته< 8/7 می‌باشند که به نظر می‌رسد جذب عناصر میکرو با مشکل مواجه گردد. همچنین اراضی محدود به تعاونی تولید کلوچه خالصه و کهریز دارای محدودیتهای عمده‌ای از نظر قلیائیت میباشد که پتانسیل تولید گندم را به طور معنی‌داری کاهش می‌دهند. در این اراضی بایستی برای محلولپاشی عناصر میکرو برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد.
فسفر :
از نظر فسفر قابل جذب اراضی تحت نمونه‌برداری مقدار ۲۵/۱۷۱۶۰ هکتار (۴/۸ درصد) در محدوده کمبود ، مقدار ۸/۱۵۹۷۶۱ هکتار (۲۴/۷۸ درصد) در محدوده حد متوسط و مقدار ۷۵/۲۵۳۷۵ هکتار (۴۳/۱۲درصد) در محدوده زیاد و مقدار ۹۵/۱۸ هکتار(۹۳/.درصد) در محدوده خیلی زیاد قرار دارد. به نظر می‌رسد در حوالی مناطق و اراضی تحت کشت گندم که در روستاهای ترک ، ارباط، گورگ ارخج، شیخدر‌آباد، قاسم درق نیازی به مصرف کود فسفاته نمی‌باشد. در بقیه اراضی که در محدوده متوسط قرار دارند مصرف ۷۵-۵۰ کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل بازاء یک هکتار کفایت می کند
کربن آلی
مقدار ۱۶۰۳۰۳ هکتار (۵۱/۷۸ درصد) و در محدوده متوسط و مقدار ۳۵۱۵۲ هکتار (۲۲/۱۷ درصد) اراضی در محدوده فقر یا کمبود قرار دارند. به نظر می‌رسد با توجه به فرهنگ غنی کشاورزی و توسعه دامپروری و مرغداری و سابقه مصرف کودهای دامی و آلی در اراضی تحت کشت گندم وضعیت ماده آلی در این شهرستان از وضعیت بهتری برخوردار میباشد. ولی اراضی که به رنگ قرمز در نقشه پهنه‌بندی مشخص شده‌اند دارای مشکلات عمده‌ای از لحاظ کربن آلی مواجه بوده و ضرورت مصرف ۵۰-۴۰ تن کود حیوانی پوسیده هر ساله تا رسیدن سطح ماده آلی به حداقل یک درصد ادامه پیدا کند. چرا که لزوم کشاورزی پایدار استفاده از ماده آلی به عنوان استخوان‌بندی خاک میباشد. در این اراضی برای اینکه گندم از جوانه‌زنی تا پنجه‌زنی حداقل ۴۰ درصد ازت مورد نیاز را از خاک جذب می‌کند در تمامی سطح شهرستان توصیه می‌شود. ۵۰ کیلوگرم اوره به هنگام کشت مصرف شده در اراضی به رنگ سبز روشن ۲۵۰-۲۰۰ کیلوگرم اوره به صورت سرک برای گندم آبی و ۷۵ کیلوگرم برای گندم دیم به صورت سرک در برنامه کودی گنجانده شود. در اراضی مشخص شده به رنگ قرمز نیز مصرف ۳۵۰-۳۰۰ کیلوگرم اوره به صورت سرک توصیه می‌شود. همچنین در اراضی گلوجه خالصه، اکرم‌آباد،ایده‌لو، باش‌بلاغ، قره‌تپه، نوریق که در برخی از آنها مشکلات شوری و قلیائیت نیز مشاهده می‌شود. بایستی حداقل ۱۵۰ کیلوگرم سوپر فسفات تریپل برای یک هکتار گندم آبی و ۱۰۰ کیلوگرم گندم دیم بکار بردو به نظر می‌رسد اگر توزیع کود فسفاته براساس نقشه پهنه‌بندی صورت گیرد اراضی براساس استعداد حاصلخیزی کود دریافت خواهند نمود و باعث افزایش عملکرد محصول خواهند گردید.
پتاسیم قابل جذب :
اراضی تحت کشت گندم این شهرستان دارای ۱۹۱۷۳۲هکتار(۹/۹۳درصد) اراضی در محدوده خیلی زیاد، ۲۵/۳۶۹۰ هکتار (۸۱/۱ درصد) در محدوده زیاد، ۷۵/۸۶۸۶هکتار (۲۵/۴ درصد) در محدوده متوسط، و ۷۵/۸۳ هکتار (۰۴/. درصد) در محدوده کم می‌باشند. قسمت عمده اراضی دارای پتاسیم قابل جذب خوبی می‌باشند و نیازی به مصرف کود پتاسه در آنها برای کشت گندم نمی‌باشد. ولی در اراضی با درصد رس بیشتر از ۳۵ درصد و اراضی که در تناوب با محصول گوجه‌فرنگی قرار دارند مصرف ۱۰۰-۵۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم هنگام کشت توصیه می‌شود. همچنین با توجه به اثرات موازی ازت و پتاسیم در افزایش قابل توجه در عملکرد گندم در اراضی غیر شور مصرف ۵۰ کیلوگرم کلرور پتاسیم با یکی از سرکهای ازت (پنجه‌زنی، ساقه رفتن یا ظهور سنبله) توصیه می‌شود.
منگنز قابل جذب :
مقدار ۳/۱۱۳۶۵ هکتار (۶۶/۵۵ درصد) در محدوده کمبود، مقدار ۷۵/۹۰۵۲۱ هکتار (۳/۴۴ درصد) اراضی در محدوده حد کفایت قرار دارد. به نظر می‌رسد قسمت عمده اراضی در محدوده کمبود قرار دارند. بایستی نسبت به مصرف ۴۰ کیلوگرم سولفات منگنز هنگام کشت و یا محلولپاشی این کود با غلظت چهار در هزار در مرحله ساقه‌رفتن و ظهور سنبله اقدام نمود.
روی قابل جذب :
مقدار ۳/۱۴۰۴۳۸ هکتار (۷۸/۶۸ درصد) در محدوده کمبود و مقدار ۷۵/۶۳۷۵۲ هکتار (۲۲/۳۱ درصد) اراضی تحت کشت گندم در محدودیت کفایت قرار دارد. در مناطقی که به رنگ زرد مشخص شده‌اند مصرف ۵۰-۴۰ کیلوگرم سولفات روی به صورت هنگام کشت و یا محلولپاشی سولفات روی با غلظت ۴-۳ در هزار در دو نوبت پنجه‌زنی و ساقه‌رفتن توصیه می‌شود.
آهن قابل جذب :
مقدار ۵/۱۶۷۵۶۲ هکتار (۰۶/۸۲ درصد) در محدوده کمبود و مقدار۳۶۳۲۰ هکتار (۷۹/۱۷درصد)اراضی در محدوده کفایت از نظر آهن قابل جذب قرار دارند. به نظر می‌رسد دومین عنصر کم مصرف از لحاظ توسعه کمبود در منطقه میباشد. با توجه به مکانیزم جذب آهن در گندم جزء استراتژی II میباشد و به نظر می‌رسد با ترشح فیتوسیدرفور به جذب آهن کمک می‌کند و می‌توان با کاربرد کودهای نظیر سولفات پتاسیم یا سولفات آمونیوم باعث تحریک ترشح مینوسیدروفور و کنترل کمبود آهن گردید و یا اقدام به مصرف ۱۵ کیلوگرم در هکتار سکسترون آهن در اراضی آبی و یا مصرف ۷۵-۵۰ کیلوگرم سولفات آهن + ۵۰۰ کیلوگرم گوگرد گرانوله به همراه ۴۰-۳۰ تن کود حیوانی پوسیده مشکل فقر آهن را در این اراضی ترفیع نمود.
مس قابل جذب :
مقدار ۷۵/۷۵۷۳۹ هکتار (۰۹/۳۷ درصد) اراضی در محدودیت زیاد و مقدار ۵/۱۱۰۷۵ هکتار (۴۲/۵ درصد) اراضی در محدوده کفایت قرار دارد. با توجه به نتایج به دست آمده از آزمون خاک نیازی به مصرف کود محتوی مس نمی‌باشد.
’بر قابل جذب :
مقدار ۵/۱۳۱۲۶۶ هکتار (۲۹/۶۴ درصد) اراضی در محدودیت کمبود، مقدار ۷۵/۲۷۴۸۵ هکتار(۴۶/۱۳ درصد) اراضی در محدوده کفایت و مقدار ۷۵/۴۱۳۰۹ هکتار (۲۳/۲۰درصد) اراضی در محدوده زیادبود قرار دارند. به نظر می‌رسد فقر شدید ’بر در اراضی تحت کشت گندم مشکلات در شکل‌گیری اندام‌های زایشی و عدم انجام لقاح به صورت کامل را در ’بر داشته باشد که در این اراضی مصرف ۲۵ کیلوگرم اسید بوریک به صورت هنگام کشت ویا سرک ۵/۱۲ کیلوگرم در دو نوبت پنجه‌زنی و ساقه رفتن و یا محلولپاشی اسید بوریک با غلظت دو در هزار در دو نوبت پنجه‌زنی و ظهور سنبله توصیه می‌شود.
هدایت الکتریکی
| مساحت | ||
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۱۹۹۹۶۹٫۳ | ۹۷٫۹۳ |
| محدودیت کم | ۴۱۷۳ | ۲٫۰۴ |
| محدودیت متوسط | ۴۲٫۷۵ | ۰٫۰۲ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| اسیدیته | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۲۲۳۱۴٫۲۵ | ۱۰٫۹۳ |
| محدودیت کم | ۱۸۱۶۳۷٫۲۵ | ۸۸٫۹۵ |
| محدودیت متوسط | ۲۴۱٫۵۰ | ۰٫۱۲ |
| محدودیت شدید | ۰٫۰۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| کربن آلی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۳۵۱۵۲ | ۱۷٫۲۲ |
| متوسط | ۱۶۰۳۰۳ | ۷۸٫۵۱ |
| خوب | ۸۷۳۴ | ۴٫۲۸ |
| خیلی خوب | ۴ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| فسفر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۱۷۱۶۰٫۲۵ | ۸٫۴۰ |
| متوسط | ۱۵۹۷۶۱٫۸ | ۷۸٫۲۴ |
| خوب | ۲۵۳۷۵٫۷۵ | ۱۲٫۴۳ |
| خیلی زیاد | ۱۸۹۵٫۲۵ | ۰٫۹۳ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| پتاس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| خیلی کم | ۰٫۲۵ | ۰٫۰۰ |
| کم | ۸۳٫۷۵ | ۰٫۰۴ |
| متوسط | ۸۶۸۶٫۷۵ | ۴٫۲۵ |
| زیاد | ۳۶۹۰٫۲۵ | ۱٫۸۱ |
| خیلی زیاد | ۱۹۱۷۳۲ | ۹۳٫۹۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| منگنز | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۱۳۶۵۱٫۳ | ۵۵٫۶۶ |
| کفایت | ۹۰۵۲۱٫۷۵ | ۴۴٫۳۳ |
| زیاد | ۲۰ | ۰٫۰۱ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| آهن | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۶۷۵۶۲٫۵ | ۸۲٫۰۶ |
| کفایت | ۳۶۳۲۰ | ۱۷٫۷۹ |
| زیاد | ۲۸۰ | ۰٫۱۴ |
| مسمومیت | ۳۰٫۵ | ۰٫۰۱ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| روی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۴۰۴۳۸٫۳ | ۶۸٫۷۸ |
| کفایت | ۶۳۷۵۲٫۷۵ | ۳۱٫۲۲ |
| زیاد | ۲ | ۰٫۰۰ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| مس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۰٫۵ | ۰٫۰۰ |
| کفایت | ۱۱۰۷۵٫۵ | ۵٫۴۲ |
| زیاد | ۷۵۷۳۹٫۷۵ | ۳۷٫۰۹ |
| مسمومیت | ۱۱۷۳۷۷٫۳ | ۵۷٫۴۸ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| بر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۳۱۲۶۶٫۵ | ۶۴٫۲۹ |
| کفایت | ۲۷۴۸۵٫۷۵ | ۱۳٫۴۶ |
| زیاد | ۴۱۳۰۹٫۷۵ | ۲۰٫۲۳ |
| مسمومیت | ۴۱۳۱ | ۲٫۰۲ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
شهرستان بناب
در این شهرستان در ۹۰ درصد اراضی مشکل خاصی از لحاظ شوری برای کشت گندم وجود ندارد. ولی ۶۰ درصد اراضی دارای محدودیت کمی از لحاظ اسیدیته برای کشت گندم می‌باشند. از لحاظ ماده آلی در حدود ۹۰ درصد اراضی در محدوده متوسط قرار داشته و ۸ درصد اراضی در محدوده فقیر و ۲ درصد اراضی در محدوده خوب قرار ارند. در این شهرستان نیز با توجه به استعداد دامپروری نسبت به مصرف وسیع کودهای دامی اقدام ضروری را بایستی معمول نمود. از لحاظ پتاسیم قابل جذب نیز مشکل خاصی مشاهده نمی‌شود میزان فسفر قابل جذب نیز در محدوده متوسط تا خوب قرار دارد. به نظر می‌رسد در ۹۰ درصد مصرف ۵۰ کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل نیاز کود فسفره محصول را تأمین خواهد نمود و در ده درصد اراضی نیازی به مصرف کود فسفره وجود ندارد.
از نظر منگنز قابل جذب در ۹۰ درصد اراضی مشکل خاصی مشاهده نمی‌شود و فقط در محدوده اراض دیزج ناولو، دیزج پروانه و قشلاق چلقایی نیاز به مصرف ۴۰ کیلوگرم در هکتار سولفات منگنز در یک هکتار خواهد بود از نظر روی قابل جذب در ۹۰ درصد اراضی مشکل کمبود روی به وضوح مشاهده می‌شود که بایستی یا به صورت مصرف خاکی (۴۰ کیلوگرم در هکتار) یا محلولپاشی (۴ در هزار در دو مرحله پنجه‌زنی و ظهور سنبله) کمبود آن را در خاک مرتفع نمود. از نظر آهن قابل جذب نیز ۹۰ درصد مشکل کمبود آهن دارند که بایستی با مصرف ۵۰۰-۳۰۰ کیلوگرم گوگرد گرانوله + تیوباسیلوس و کود دامی به مقدار کافی در کنار ۵۰ کیلوگرم سولفات آهن نسبت به رفع کمبود اقدام نمود در حدود ۸۰ درصد اراضی تحت کشت گندم شهرستان بناب از لحاظ ’بر قابل جذب مشکل خاصی ندارند و در بقیه مناطق که به رنگ زرد مشخص شده‌اند مصرف حداقل ۲۵ کیلوگرم اسید بوریک برای یک هکتار توصیه می‌شود. از لحاظ مس قابل جذب نیز مشکل خاصی وجود ندارد و نیازی به مصرف کودهای محتوی مس در منطقه وجود ندارد.
| هدایت الکتریکی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۲۳۵۰۶٫۲۵ | ۹۷٫۴۷ |
| محدودیت کم | ۶۰۸٫۵ | ۲٫۵۲ |
| محدودیت متوسط | ۱٫۲۵ | ۰٫۰۱ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۴۱۱۶ | ۱۰۰ |
| اسیدیته | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۱۱۳۸۲٫۲۵ | ۴۷٫۲۰ |
| محدودیت کم | ۱۲۷۱۴ | ۵۲٫۷۲ |
| محدودیت متوسط | ۱۹٫۷۵ | ۰٫۰۸ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۴۱۱۶ | ۱۰۰ |
| کربن آلی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۲۸۷۸٫۷۵ | ۱۱٫۹۴ |
| متوسط | ۲۰۶۲۹ | ۸۵٫۵۴ |
| خوب | ۶۰۸ | ۲٫۵۲ |
| خیلی خوب | ۰٫۲۵ | ۰٫۰۰۰۱ |
| جمع | ۲۴۱۱۶ | ۱۰۰ |
| فسفر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۰ | ۰٫۰۰ |
| متوسط | ۸۹۷۲٫۲۵ | ۳۷٫۲۰ |
| خوب | ۱۱۲۰۲٫۵ | ۴۶٫۴۵ |
| خیلی زیاد | ۳۹۴۱٫۲۵ | ۱۶٫۳۴ |
| پتاس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| خیلی کم | ۰ | ۰٫۰۰ |
| کمبود | ۱٫۵ | ۰٫۰۱ |
| متوسط | ۱۹٫۷۵ | ۰٫۰۸ |
| زیاد | ۳۲۳۶٫۷۵ | ۱۳٫۴۲ |
| خیلی زیاد | ۲۰۸۵۸ | ۸۶٫۴۹ |
| جمع | ۲۴۱۱۶ | ۱۰۰ |
| منگنز | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۴۱۰۷٫۷۵ | ۱۷٫۰۳ |
| کفایت | ۱۹۶۶۵٫۷۵ | ۸۱٫۵۵ |
| زیاد | ۳۴۲٫۵ | ۱٫۴۲ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۴۱۱۶ | ۱۰۰٫۰۰ |
| آهن | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۲۰۶۰۲٫۷۵ | ۸۵٫۴۳ |
| کفایت | ۳۵۱۱ | ۱۴٫۵۶ |
| زیاد | ۲٫۲۵ | ۰٫۰۱ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۴۱۱۶ | ۱۰۰ |
| روی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۲۰۵۷۱٫۵ | ۸۵٫۳۰ |
| کفایت | ۳۵۴۴٫۵ | ۱۴٫۷۰ |
| زیاد | ۰ | ۰٫۰۰ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۴۱۱۶ | ۱۰۰ |
| مس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۰٫۲۵ | ۰٫۰۰ |
| کفایت | ۱۲۳۸ | ۵٫۱۳ |
| زیاد | ۱۹۶۹۱٫۷۵ | ۸۱٫۶۵ |
| مسمومیت | ۳۱۸۶ | ۱۳٫۲۱ |
| جمع | ۲۴۱۱۶ | ۱۰۰ |
| بر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۵۵۰۸٫۷۵ | ۲۲٫۸۴ |
| کفایت | ۸۱۸۱٫۲۵ | ۳۳٫۹۲ |
| زیاد | ۱۰۴۱۴٫۲۵ | ۴۳٫۱۸ |
| مسمومیت | ۱۱٫۷۵ | ۰٫۰۵ |
| جمع | ۲۴۱۱۶ | ۱۰۰ |
شهرستان چهار اویماق
از کل منطقه نمونه‌برداری شده در این شهرستان از لحاظ میزان هدایت الکتریکی یا شوری محدودیت خاصی مشاهده نمی‌شود به جز منطقه قراگونی و شورقشلاق که دارای محدودیت شوری میباشد که ممکن است کشت ارقام گندم با توجه به شوری خاک مقرون به صرفه نباشد. از نظر اسیدیته به جز مناطق و حوالی روستای امیرآباد، قراگونی و شورقشلاق، قزل‌آباد، کردکندی، بلگان و خواجه که دارای محدودیت کمی از لحاظ اسیدیته میباشد بقیه مناطق این شهرستان دارای مشکل خاصی نمی‌باشند. از نظر میزان ماده آلی در حدود ۱۲۱۲۷ هکتار از اراضی (۷٫۷ درصد) دارای فقر شدیدی می‌باشند که عمدتاً در مناطق امیرآباد، قراگونی و شورقشلاق متمرکز که این اراضی دارای محدودیت شوری و قلیائیت نیز می‌باشند. در حدود ۱۴۵۷۶۳ هکتار یا ۹۲ درصد اراضی از لحاظ ماده آلی در حد متوسط قرار دارند و در کمتر از ۳٫۰ درصد اراضی میزان ماده آلی مناسب میباشد. لذا ضروری است برنامه منظم مصرف مواد آلی اعم از کودهای کمپوست و باقیمانده محصولات زراعی در این اراضی گنجانده شود.
از نظر میزان فسفر قابل جذب ۸۴۷۰۰ هکتار یعنی در حدود ۵۶۵ درصد اراضی در محدوده متوسط (۶۰-۵ میلی‌گرم در کیلوگرم) قرار دارد. که در این اراضی مصرف ۵۰ کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل نیاز کودی فسفاته را تأمین می‌کند بقیه اراضی ۴۶/۶ درصد وضعیت فسفر در حد مطلوب قرار داشته و مصرف کود فسفاته یک سال در میان به مقدار ۵۰ کیلوگرم در هکتار توصیه می‌شود.
از نظر میزان پتاسیم تنها ۷/۹ درصد اراضی در محدوده متوسط تا کمبود را نشان دادند که مصرف ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم هنگام کشت در اراضی آبی یا ۵۰ کیلوگرم در هکتار در اراضی دیم توصیه می‌شود. با توجه به نبودن مشکل شوری در قسمت عمده منطقه مصرف سرک ازت و کلرور پتاسیم برای افزایش عملکرد محصول مناسب میباشد. در بقیه مساحت اراضی مشکل خاصی از نظر پتاسیم قابل جذب مشاهده نمی‌شود که توصیه می‌شود در اراضی با بافت سنگین مقدار ۵۰ کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم مصرف شود. در زمینه عناصر ریزمغذی که مشکل عمده اراض شهرستان چاراویماق میباشد توضیح عناصر به شرح ذیل میباشد. در زمینه‌ی ’بر در حدود ۹۹/۹ درص اراضی در محدوده کمبود قرار داشته و تنها ۱/۰ درصد اراضی میزان ’بر مناسبی دارند. لذا به نظر می‌رسد مشکل تلقیح در خوشه گندم به تدریج نمایان شود. مخصوصاً در ارقام اصلاح شده با جذب بیشتر عناصر در واحد سطح و زمان کمبود عناصر ریزمغذی بیش از پیش نمایان می‌شود. در این اراضی مصرف ۲۵ کیلوگرم در هکتار اسید بوریک در اراضی آبی توصیه می‌شود. از نظر آهن نیز ۹۲/۸ درصد اراضی ۱۴۶۹۷۰ هکتار اراضی دارای محدودیت شدید آهن قابل جذب میباشد و تنها ۷/۲ درصد آهن مناسبی دارند با توجه به اینکه گندم از نظر جذب آهن جزء گیاهان استراتژی میباشد به نظر می‌رسد با تشرح اسیدهای آلی (فیتوسیدروفورها) در منطقه ریشه تا حدودی مشکل کمبود آهن را حل نمایند. در غیر این صورت مصرف خاکی کود مصرفی آهن نظیر سولفات آهن قادر نخواهد بود مسئله کمبود آهن را کنترل نماید. لذا توصیه می‌شود سولفات آهن در کنار حداقل ۳۵۰ کیلوگرم گوگرد گرانوله و مقادیر کافی کود دامی بکار رود و در بقیه موارد مصرف ۲۰ کیلوگرم در هکتار کلات در این اراضی مشکل کمبود آهن را جبران خواهد نمود در زمینه مس قسمت عمده اراضی (۷۵/ ۳درصد) دارای مشکل خاصی از نظر مس قابل جذب از خاک ندارند و در بقیه اراضی ۲۴/۷ درصد) مصرف ۲۰ کیلوگرم در هکتار سولفات مس هر سه سال یکبار برای برداشت گندم کافی خواهد بود.
در زمینه منگنز نیز نزدیک ۸۰ درصد اراضی ۱۲۶۶۱۸ هکتار از نظر منگنز قابل جذب مشکل خاصی ندارند. ولی در محدوده ۲۰ درصد اراضی یعنی منطقه موسی قلی کندی، آنا بولاغی، تخت سفلی، تحت علیا،امیرآباد، قزلجه قشلاق،قرا گونی وسط و پایین و شورقشلاق محدودیت شدید از نظر منگنز قابل جذب مشاهده می‌شود که توصیه می‌شود ۴۰ کیلوگرم در هکتار سولفات منگنز هر سه سال یکبار هنگام کشت محصول به کار برده شود. در ضمن می‌توان این عنصر را به صورت محلول‌شای هر ساله با غلظت چهار در هزار دو مرحله پنجه‌زنی و ساقه رفتن برای افزایش عملکرد گندم بکار برد مهمترین میکروالمنتی که تقریباً در ۱۰۰ درصد اراضی تحت کشت گندم شهرستان چاراویماق کمبود آن مشاهده می‌شود عنصر روی میباشد که بایستی نسبت به مصرف آن در کنار سایر کودهای پرمصرف برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد مقدار مصرف این کود ۴۰ کیلوگرم در هکتار به صورت مصرف خاکی و چهار در هزار به صورت محلولپاشی در دو نوبت پنجه‌زنی و ساقه‌رفتن توصیه می‌شود.
هدایت الکتریکی |
مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۱۵۷۳۲۲ | ۹۹٫۳ |
| محدودیت کم | ۱۰۶۸ | ۰٫۷ |
| محدودیت متوسط | ۱۱ | ۰٫۰۰۷ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
| اسیدیته | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۱۴۳۳۸۶ | ۹۰٫۵ |
| محدودیت کم | ۱۵۰۱۵ | ۹٫۵ |
| محدودیت متوسط | ۰ | ۰٫۰ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
کربن آلی |
مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۱۲۱۲۷ | ۷٫۷ |
| متوسط | ۱۴۵۷۶۳ | ۹۲٫۰ |
| خوب | ۵۱۰ | ۰٫۳ |
| خیلی خوب | ۱ | ۰٫۰۰۰۶ |
| جمع | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
فسفر |
مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۱ | ۰٫۰ |
| متوسط | ۸۴۶۹۹ | ۵۳٫۵ |
| خوب | ۷۱۸۶۰ | ۴۵٫۴ |
| خیلی زیاد | ۱۸۶۸ | ۱٫۲ |
| جمع | ۱۵۸۴۲۸ | ۱۰۰٫۰ |
| پتاس | مساحت | |
| هکتار | % | |
خیلی کم |
۰ | ۰٫۰ |
| کمبود | ۳۵۳۵ | ۲٫۲ |
| متوسط | ۹۰۵۲ | ۵٫۷ |
| زیاد | ۱۶۳۹۳ | ۱۰٫۳ |
| خیلی زیاد | ۱۲۹۴۲۱ | ۸۱٫۷ |
| جمع | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
| منگنز | مساحت | |
| هکتار | % | |
کمبود |
۳۱۷۸۳ | ۲۰٫۱ |
| کفایت | ۱۲۶۶۱۷ | ۷۹٫۹ |
| زیاد | ۱ | ۰٫۰۰۰۶ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
آهن |
مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۴۶۹۷۰ | ۹۲٫۸ |
| کفایت | ۱۱۰۶۲ | ۷٫۰ |
| زیاد | ۳۴۷ | ۰٫۲ |
| مسمومیت | ۲۲ | ۰٫۰۱۴ |
| جمع | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
روی |
مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
| کفایت | ۰ | ۰٫۰ |
| زیاد | ۰ | ۰٫۰ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
| مساحت | ||
| هکتار | % | |
| کمبود | ۰ | ۰٫۰ |
| کفایت | ۳۹۱۴۲ | ۲۴٫۷ |
| زیاد | ۱۱۹۲۵۹ | ۷۵٫۳ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
بر |
مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۵۸۲۲۰ | ۹۹٫۹ |
| کفایت | ۱۳۴ | ۰٫۱ |
| زیاد | ۴۶ | ۰٫۰۳ |
| مسمومیت | ۱ | ۰٫۰۰۰۶ |
| جمع | ۱۵۸۴۰۱ | ۱۰۰٫۰ |
شهرستان سراب
شهرستان سراب از مناطق عمده کشت گندم آبی در استان میباشد. از لحاظ میزان هدایت الکتریکی مشکل خاصی برای کشت گندم مشاهده نمی‌شود از نظر اسیدیته خاک در حدود ۴۸ درصد اراضی دارای قلیائیت کمی می‌باشند که ممکن است در جذب عناصر میکرو مشکل ایجاد نماید. از لحاظ ماده آلی در حدود ۴۰ درصد اراضی در محدوده فقر شدید قرار داشته و بقیه مناطق در محدوده متوسط تا خوب قرار دارند. با توجه به توسعه صنعت و دامداری در این منطقه و رغبت وسیع زارعین به مصرف کودهای حیوانی میزان مواد آلی در این شهرستان بیشتر از سایر شهرستانها میباشد در مناطقی که در محدوده متوسط تا کمبود قرار دارند بایستی طبق یک برنامه‌ریزی سه ساله با مصرف حداقل ۵۰ تن در هکتار کود حیوانی میزان ماده آلی به ۵/۱ درصد برسد. از لحاظ فسفر قابل جذب در حدود ۴۰ درصد اراضی نیازی به مصرف هیچگونه کود فسفره نمی‌باشد در بقیه مناطق که در محدوده متوسط قرار دارند مصرف ۱۰۰-۵۰ کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل نیاز کودی محصول را برآورد خواهد نمود. فقط در اراضی محدوده روستای سرچشمه بایستی حداقل ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل به کار برد.به نظر می‌رسد مصرف کود فسفره در چهل درصد اراضی شهرستان سراب فقط جز هدر رفتن هزینه کشاورز ثمره دیگری نخواهد داشت.
از نظر میزان پتاسیم قابل جذب خاک از ۹۸ درصد اراضی مشکل خاصی از لحاظ جذب پتاسیم مشاهده نمی‌شود. مناطق مثل روستای اسب‌فروشان که با رنگ صورتی مشخص شده‌اند در محدوده کمبود قرار دارند بایستی حداقل ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم در هر سال دریافت کنند. در بقیه مناطقی میزان رس بالاتر از ۳۵ درصد میباشد مصرف ۵۰ کیلوگرم در هکتار کلرور پتاسیم همراه یکی از سرکهای بهاره ازت مورد مصرف قرار گیرند. از لحاظ عنصر ریزمغذی روی در حدود ۹۰ درصد اراضی در محدوده کمبود قرار داشته و ضروری است که حداقل ۴۰ کیلوگرم سولفات روی در هکتار به صورت هنگام کشت مصرف شود و یا با محلولپاشی سولفات روی با غلظت چهار در هزار در دو نوبت پنجه‌زنی و ظهور سنبله مشکل کمبود روی کنترل خواهد شد. در ده درصد اراضی با توجه به مصرف مناسب ریزمغذی‌ها به خصوص سولفات روی در شهرستان سراب توصیه می‌شود هر سه سال اقدام به مصرف سولفات روی نمایند. از لحاظ منگنز قابل جذب مشکل خاصی در منطقه مشاهده نمی‌شود ولی در حوالی روستاهای دوزدوزان و خاتون‌آباد بایستی اقدام به مصرف حداقل ۴۰ کیلوگرم سولفات منگنز برای یک هکتار محصول گندم نمود. از نظر میزان ’بر قابل جذب در حدود ۲۰ درصد اراضی مشکل کمبود ’بر دارند که بایستی نسبت به مصرف ۲۵ کیلوگرم اسید بوریک برای یک هکتار اقدام نمود.
از نظر آهن قابل جذب ۶۰ درصد اراضی در محدوده کمبود قرار دارند که مصرف مقادیر کافی گوگرد گرانوله و تیوباسیلوس و کود حیوانی هر ساله با اسیدی نمودن محیط ریزوسفر خواهد توانست مشکل کمبود آهن را مرتفع نماید. از نظر مس قابل جذب جزء مناطق خاتون‌آباد و ارزنق در بقیه مناطق مشکل خاصی مشاهده نمی‌شود و نیازی به مصرف کود فسفره نمی‌باشد.
| هدایت الکتریکی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۱۳۶۱۳۳ | ۹۸٫۱ |
| محدودیت کم | ۲۶۶۷ | ۱٫۹ |
| محدودیت متوسط | ۳ | ۰٫۰۰۲ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۳ | ۱۰۰٫۰ |
| اسیدیته | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۸۰۳۸۳٫۷۵ | ۵۷٫۹ |
| محدودیت کم | ۵۸۴۱۰٫۷۵ | ۴۲٫۱ |
| محدودیت متوسط | ۸ | ۰٫۰۰۵ |
| محدودیت شدید | ۰٫۵ | ۰٫۰۰۰۳ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۳ | ۱۰۰٫۰ |
| کربن آلی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۳۹۰۸۵٫۲۵ | ۲۸٫۲ |
| متوسط | ۵۲۳۷۸٫۵ | ۳۷٫۷ |
| خوب | ۴۷۰۱۶٫۲۵ | ۳۳٫۹ |
| خیلی خوب | ۳۲۲٫۷۵ | ۰٫۲ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۲٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| فسفر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۱۶۸۵٫۷۵ | ۱٫۲ |
| متوسط | ۴۳۲۵۹ | ۳۱٫۲ |
| خوب | ۴۸۷۵۱٫۷۵ | ۳۵٫۱ |
| خیلی زیاد | ۴۵۱۰۵ | ۳۲٫۵ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۱٫۵ | ۱۰۰٫۰ |
| پتاس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| خیلی کم | ۸۸٫۷۵ | ۰٫۱ |
| کمبود | ۵۹۴٫۲۵ | ۰٫۴ |
| متوسط | ۱۸۶۹٫۲۵ | ۱٫۳ |
| زیاد | ۱۱۰۴۸٫۷۵ | ۸٫۰ |
| خیلی زیاد | ۱۲۵۲۰۲ | ۹۰٫۲ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۳ | ۱۰۰٫۰ |
| منگنز | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۳۶۰۱٫۲۵ | ۹٫۸ |
| کفایت | ۹۹۷۷۵٫۲۵ | ۷۱٫۹ |
| زیاد | ۲۵۴۲۶٫۵ | ۱۸٫۳ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۳ | ۱۰۰٫۰ |
| آهن | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۷۹۷۱۷٫۵ | ۵۷٫۴ |
| کفایت | ۵۹۰۳۸٫۵ | ۴۲٫۵ |
| زیاد | ۴۷ | ۰٫۰۰۳ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۳ | ۱۰۰٫۰ |
| روی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۰۹۱۷۵ | ۷۸٫۷ |
| کفایت | ۲۹۵۴۵٫۵ | ۲۱٫۳ |
| زیاد | ۸۲٫۵ | ۰٫۱ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۳ | ۱۰۰٫۰ |
| مس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۷۰۴ | ۱٫۲ |
| کفایت | ۱۶۶۵۶٫۷۵ | ۱۲٫۰ |
| زیاد | ۴۸۶۰۷٫۲۵ | ۳۵٫۰ |
| مسمومیت | ۷۱۸۳۵ | ۵۱٫۸ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۳ | ۱۰۰٫۰ |
| بر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۲۹۶۱۹ | ۲۱٫۳ |
| کفایت | ۴۴۲۹۱٫۷۵ | ۳۱٫۹ |
| زیاد | ۵۳۳۲۲,۲۵ | ۳۸,۴ |
| مسمومیت | ۱۱۵۷۰ | ۸,۳ |
| جمع | ۱۳۸۸۰۳ | ۱۰۰ |
شهرستان مرند
شهرستان مرند جزء مناطق عمده تولید گندم آبی در استان میباشد. با توجه به نقشه‌های پهنه‌بندی مشخص میشِود که قسمت عمده منطقه دارای محدودیت کم بوده و مناطق یامچی و مرکید دارای محدودیتهای قابل توجهی میباشد که از جذب عناصر غذایی به وپژه ریزمغذی مشکل‌ساز خواهد بود. از نظر هدایت الکتریکی قسمت عمده منطقه دارای محدودیت خاصی نمی‌باشد ولی اراضی مجاور مناطق یامچی و مرکید دارای محدودیت کمی می‌باشند که بایستی در مقدار کوددهی مد نظر قرار گیرد و میزان مصرف عناصر پرمصرف در این مناطق باید ۲۵ درصد بیشتر از مناطق غیرشور باشد در زمینه عناصر میکرو قسمت عمده اراضی تحت کشت گندم از لحاظ روی قابل جذب در محدوده کمبود قرار دارد. مناطقی که به رنگ سبز در نقشه مشخص شده‌اند دارای روی قابل جذب مناسبی می‌باشند با توجه به سابقه مصرف سولفات روی و پیشتاز بودن این شهرستان در مصرف عناصر میکرو به خصوص سولفات روی این امر بدیهی میباشد در بقیه مناطق مصرف ۴۰ کیلوگرم سولفات روی خشک بازاء یک هکتار هنگام کشت توصیه می‌شود.
از لحاظ عنصر منگنز در حدود ۹۰ درصد منطقه مشکل خاصی از لحاظ میزان منگنز قابل جذب در خاک مشاهده نمی‌شود. فقط مناطق و اراضی مجاور روستاهای قره تپه، هرزند جدید و کوه کمر در محدوده کمبود قرار دارند که مصرف ۴۰ کیلوگرم سولفات منگنز بازاء یک هکتار در موقع کشت توصیه می‌شود. میزان مس قابل جذب در اراضی تحت کشت گندم در این شهرستان در محدوده زیاد قرار داشته و نبایستی در این اراضی اقدام به مصرف کود سولفات مس نمود. از نظر آهن قابل جذب خاک در حدود ۶۰ درصد اراضی در محدوده کمبود قرار داشته و با توجه به اینکه گندم از لحاظ جذب آهن جزء استراتژی II بوده و با ترشح فیتوسیدروفر با جذب آهن به ریشه کمک می‌کند. به نظر می‌رسد مصرف ۵۰۰-۳۰۰ کیلوگرم گوگرد گرانوله به همراه مقادیر کافی کود حیوانی مشکل کملود آهن را کنترل نماید.از نظر بر قابل جذب خاک در حدود ۷۵ درصد اراضی در محدوده مناسب و زیاد قرار داشته و فقط در حوالی مناطق زرقان، دوکیجان، گلجار، انامق، میاب، هرزند جدید و قره تپه کمبود شدید ’بر مشاهده می‌شود که بایستی به میزان ۲۵ کیلوگرم اسید بوریک در هکتار اقدام به کنترل کمبود نمود.
| اسیدیته | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۲۴۹۷۶٫۲۵ | ۱۵٫۳ |
| محدودیت کم | ۱۳۴۳۰۸ | ۸۲٫۵ |
| محدودیت متوسط | ۳۵۸۷٫۷۵ | ۲٫۲ |
| محدودیت شدید | ۸٫۷۵ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| هدایت الکتریکی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۱۵۸۶۷۲٫۵ | ۹۷٫۴ |
| محدودیت کم | ۴۱۹۹ | ۲٫۶ |
| محدودیت متوسط | ۹٫۲۵ | ۰٫۰۰۵ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| کربن آلی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۲۶۶۴۶٫۷۵ | ۱۶٫۴ |
| متوسط | ۱۰۶۴۲۰٫۵ | ۶۵٫۳ |
| خوب | ۲۲۶۷۷٫۲۵ | ۱۳٫۹ |
| خیلی خوب | ۷۱۳۶ | ۴٫۴ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۵ | ۱۰۰٫۰ |
| فسفر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۲۴۸۶۹٫۷۵ | ۱۵٫۳ |
| متوسط | ۸۹۰۷۳٫۵ | ۵۴٫۷ |
| خوب | ۴۰۵۹۵ | ۲۴٫۹ |
| خیلی زیاد | ۸۳۴۲٫۵ | ۵٫۱ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
پتاس
| مساحت | ||
| هکتار | % | |
| خیلی کم | ۰٫۲۵ | ۰٫۰ |
| کمبود | ۱۲۸٫۷۵ | ۰٫۱ |
| متوسط | ۷۲۳۲٫۷۵ | ۴٫۴ |
| زیاد | ۲۳۲۱۱٫۵ | ۱۴٫۳ |
| خیلی زیاد | ۱۳۲۳۰۷٫۵ | ۸۱٫۲ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| منگنز | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۷۷۴۶ | ۱۰٫۹ |
| کفایت | ۱۳۸۲۷۷ | ۸۴٫۹ |
| زیاد | ۶۸۵۷٫۷۵ | ۴٫۲ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| آهن | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۸۵۷۸۸٫۲۵ | ۵۲٫۷ |
| کفایت | ۷۲۳۷۷٫۲۵ | ۴۴٫۴ |
| زیاد | ۴۷۱۵٫۲۵ | ۲٫۹ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| روی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۲۳۲۱۸٫۵ | ۷۵٫۶ |
| کفایت | ۳۹۶۴۷٫۷۵ | ۲۴٫۳ |
| زیاد | ۱۴٫۵ | ۰٫۰۰۹ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| مس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۰ | ۰٫۰ |
| کفایت | ۸٫۲۵ | ۰٫۰۰۵ |
| زیاد | ۱۱۰۱۵۹٫۲۵ | ۶۷٫۶ |
| مسمومیت | ۵۲۷۱۳٫۲۵ | ۳۲٫۴ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| بر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۴۰۶۰۲ | ۲۴٫۹ |
| کفایت | ۳۳۳۰۷٫۷۵ | ۲۰٫۴ |
| زیاد | ۶۸۸۰۸٫۲۵ | ۴۲٫۲ |
| مسمومیت | ۲۰۱۶۲٫۷۵ | ۱۲٫۴ |
| جمع | ۱۶۲۸۸۰٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
شهرستان ملکان
شهرستان ملکان در فاصله‌ی ۱۳۰ کیلومتری از مرکز استان قرار دارد و از شمال به بناب از شرق به مراغه از غرب به دریاچه اورمیه و از جنوب به شهرستان میاندوآب در آذربایجانغربی محدود است. از نباتات عمده زراعی منطقه می‌توان گندم، جو، پیاز و ……. نام برد. میوه عمده منطقه نیز انگور میباشد. خاکهای این شهرستان غالبا بر روی فیزیوگرافیهای دشتهای آبرفتی دامنه ای و مرتفع قدیمی قرار دارد. گندم یکی از محصولات اساسی کشاورزی این شهرستان میباشد سطح زیر کشت گندم آبی ۷۰۰۰ هکتارو دیم ۲۵۳۰۰۰ هکتار میباشد.
تقویم زراعی گندم در شهرستان ملکان
| طول سیکل رشد(روز) | برداشت | رسیدن | گلدهی | رشد رویشی | کاشت تا استقرار | تهیه زمین | محصول |
| ۱۸۰
|
اواخر خرداد تا اوایل تیر | اواسط
خرداد |
اواسط
اردیبهشت |
اوایل فروردین تا اواسط اردیبهشت | مهر | نیمه دوم شهریور تا اوایل مهر | گندم پائیزه |
تفسیر خواص فیزیکو شیمیایی خاک :
هدایت الکتریکی
با توجه به نقشه‌های پهنه‌بندی مشخص می‌شود که در ۷۵/۸۵۰۹۱ هکتار (۹۶درصد) از اراضی محدودیت شوری وجود ندارد و در ۵/۳۵۶۷ هکتار (۴ درصد) از اراضی دارای محدودیت شوری کم می باشند که در این اراضی پتانسیل تولید گندم متاثر از شوری بوده و میزان مصرف کودهای ازته فسفاته و پتاسه باید ۲۵ درصد بیشتر از حد نرمال باشد.
اسیدیته
در ۲۵/۲۱۹۳ هکتار (۲ درصد) اراضی فاقد محدودیت اسیدیته و ۸۸ درصد اراضی دارای محدودیت کم تا متوسط بوده که از لحاظ جذب عناصر ریزمغذی با مشکل مشکل مواجه خواهیم بود.
فسفر :
از نظر فسفر قابل جذب اراضی تحت نمونه‌برداری مقدار ۷۵/۵۳۱۳ هکتار (۶ درصد) یعنی محدوده روستاهای قزلجه میدان، تازه کند شیخ‌الاسلام و عبدل آباد در محدوده کمبود شدید قرار داشته و باید ۲۰۰-۱۵ کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل در هنگام کشت مصرف شود. مقدار ۴۳۵۰۴ هکتار (۴۹ درصد) در محدوده حد متوسط قرار داشته و کاربرد ۱۵۰-۱۰۰ کیکوگرم در هکتار مصرف سوپر فسفات تریپل در هنگام کشت توصیه می‌شود و مقدار ۲۹۵۴۱ هکتار (۳/۳۳ درصد) در محدوده خوب قرار داشته و کاربرد ۱۰۰-۵۰ کیکوگرم در هکتار مصرف سوپر فسفات تریپل در هنگام کشت توصیه می‌شود و مقدار ۱۰۳۲۳ هکتار(۶/۱۱ درصد) در محدوده روستاهای سرمه لو، تازه قلعه، سیدآباد، نصرت آباد، قربان تازه کندو ساری قیه نیازی به مصرف کود فسفاته نمی‌باشد.
کربن آلی
مقدار ۷۵/۱۶۴۷۹ هکتار (۱۹ درصد) و در محدوده فقیر و مقدار ۲۵/۷۰۴۵۴ هکتار (۷۹ درصد) اراضی در محدوده متوسط قرار دارند تنها ۲ درصد اراضی از لحاظ ماده آلی دارای وضعیت مناسب می‌باشند. اراضی که به رنگ قرمز در نقشه پهنه‌بندی مشخص شده‌اند دارای مشکلات عمده‌ای از لحاظ کربن آلی مواجه بوده و ضرورت مصرف ۵۰-۴۰ تن کود حیوانی پوسیده هر ساله تا رسیدن سطح ماده آلی به حداقل یک درصد ادامه پیدا کند. چرا که لزوم کشاورزی پایدار استفاده از ماده آلی به عنوان استخوان‌بندی خاک میباشد. در این اراضی برای اینکه گندم از جوانه‌زنی تا پنجه‌زنی حداقل ۴۰ درصد ازت مورد نیاز را از خاک جذب می‌کند در تمامی سطح شهرستان توصیه می‌شود. لذا بایستی برنامه ریزی دقیقی برای مصرف هرساله مواد آلی از منابع مختلف کود دامی، کود سبز، کاه و کلش و کمپوست در نظر گرفته شود تا در یک چشم انداز ۱۰ ساله متوسط مواد آلی به بیش از ۱ درصد افزایش یابد.
پتاسیم قابل جذب :
اراضی تحت کشت گندم این شهرستان دارای ۸۵ هکتار(۱/. درصد) اراضی در معرض کمبود شدید پتاسیم قرار داشته و مصرف ۴۰۰-۳۰۰ کیلو گرم در هکتار سولفات پتاسیم توصیه می شود. ۷۵/۷۳۸۴ هکتار (۳/۸ درصد) در محدوده کم قرار داشته و مصرف حداقل۲۵۰ کیلو گرم در هکتار سولفات پتاسیم توصیه می شود. ۲۴۴۴۴ هکتار (۶/۲۷ درصد) در محدوده متوسط بوده مصرف حداقل۱۵۰-۲۰۰ کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم توصیه می شود. و ۱۹۰۷۲ هکتار (۵/۲۱ درصد) درای وضعیت مناسبی می باشند و مصرف ۵۰ کیلوگرم در هکتار کافی است. در ۴۲ درصد اراضی نیازی به مصرف کود پتاسه نست. در این شهرستان کمبود پتاسیم شایع بوده و برای مصرف کود پتاسه باید برنامه ریزی مناسب صورت گیرد.
منگنز قابل جذب :
با توجه به نقشه پهنه‌بندی در ۴ درصد اراضی (۷۵/۳۴۵۳ هکتار) مشکل کمبود منگنز وجود داشته که با محلول پاشی سولفات منگنز در دو نوبت اوایل ساقه رفتن و ظهور سنبله با غلظت ۴ در هزار مشکل کمبود این عنصر را می‌توان مرتفع نمود. در بقیه اراضی مشکل خاصی دیده نمی شود
روی قابل جذب :
مهمترین عنصر ریزمغذی که در بیش از ۹۴ درصد(۸۳۴۲۱ هکتار) اراضی کمبود ان به وضوح دیده می شود و به نظر می رسد نقش مهمی در عدم دستیابی محصول گندم به عملکرد مطلوب دارد. لذا توصیه می شود حداقل ۵۰ کیلوگرم سولفات روی به صورت هنگام کشت با حداقل سه برابر وزن کود مخلوط ودر سطح خاک پخش و توسط دیسک به زیر خاک برده شود و یا محلولپاشی سولفات روی با غلظت ۴-۳ در هزار در مراحل پنجه زنی ساقه‌رفتن و ظهور سنبله مزرعه را محلولپاشی نمود و نیز می توان با ۵/۱ برابر توصیه خاکی با مقدار کافی ازت در نهرهای آبیاری کاملا حل و با اب آبیاری وارد مزرعه نمود.
آهن قابل جذب :
مقدار ۶۲۵۱۸ هکتار (۳۹ درصد) در محدوده کمبود شدید از نظر آهن قرار دارند. لذا مصرف حداقل ۵۰ کیلوگرم سولفات آهن به همراه۳۵۰ کیلوگرم گوگرد گرانوله بعلاوه تیو باسیلوس و حداقل ۱۵ تن کود دامی در اراضی زیر کشت توصیه می‌شود. در ۱۷ درصد اراضی مشکل خاصی از لحاظ جذب آهن مشاهده نمی شود و با توجه به استراژی جذب آهن در گندم به نظر نمی‌رسد مشکل کمبود آهن وجود داشته باشد
مس قابل جذب :
با توجه به نقشه پهنه‌بندی مشکل خاصی از نظر جذب مس در اراضی تحت کشت گندم وجود ندارد.
’بر قابل جذب :
با توجه به نقشه پهنه بندی مقدار ۴۳۰۴۲ هکتار (۵/۴۸ درصد) اراضی در محدودیت کمبود شدید قرار داشته و به نظر می رسد مشکل تلقیح و عدم تشکیل کامل سنبله و کاهش عملکرد در قسمت عمده اراضی مطرح باشد که بایستی در این اراضی حداقل ۲۵ کیلوگرم اسید بوریک هنگام کاشت و در مرحله ساقه رفتن برای یک هکتار مصرف شود. اراضی کمبود بر در مجاورت روستاهای شیخ الاسلام تازه کند قزلجه میدان قلعه جوق و … به وضوح دیده می شود. در ۵۰ درصد بقیه اراضی مشکل جذب روی وجود ندارد.
| MN | مساحت | |
| هکتار | % | |
کمبود |
۳۴۵۳٫۷۵ | ۴ |
| کفایت | ۸۲۴۴۹٫۵۰ | ۹۳ |
| زیاد | ۲۷۷۹٫۰۰ | ۳ |
| مسمویت | ۰٫۰۰ | ۰ |
| جمع | ۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۱۰۰ |
| OC | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۱۶۴۷۹٫۷۵ | ۱۹ |
| متوسط | ۷۰۴۵۴٫۲۵ | ۷۹ |
| خوب | ۱۷۴۶٫۲۵ | ۲ |
| خیلی خوب | ۲٫۰۰ | ۰ |
| جمع | ۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۱۰۰٫۰۰ |
| ZN | مساحت | |
| هکتار | % | |
کمبود |
۸۳۴۲۱٫۷۵ | ۹۴ |
| کفایت | ۵۲۶۰٫۵۰ | ۶ |
| زیاد | ۰٫۰۰ | ۰ |
| مسمویت | ۰٫۰۰ | ۰ |
| جمع | ۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۱۰۰ |
| Ec | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدویت | ۸۵۰۹۱٫۷۵ | ۹۶ |
| محدودیت کم | ۳۵۶۷٫۵۰ | ۴ |
| محدودیت متوسط | ۰٫۰۰ | ۰ |
| محدودیت شدید | ۲۳٫۰۰ | ۰ |
| جمع | ۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۱۰۰ |
| pH | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدویت | ۲۱۹۳٫۲۵ | ۲ |
| محدودیت کم | ۶۹۱۲۸٫۲۵ | ۷۸ |
| محدودیت متوسط | ۱۷۳۳۲٫۵۰ | ۲۰ |
| محدودیت شدید | ۲۸٫۲۵ | ۰ |
| جمع | ۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۱۰۰ |
| B | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۴۳۰۴۲٫۲۵ | ۴۸٫۵۴ |
| کفایت | ۲۰۲۲۷٫۲۵ | ۲۲٫۸۱ |
| زیاد | ۲۵۱۱۷٫۵۰ | ۲۸٫۳۲ |
| مسمویت | ۲۹۵٫۲۵ | ۰٫۳۳ |
| جمع | ۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۱۰۰ |
| CU | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۰٫۲۵ | ۰ |
| کفایت | ۸۲۲۰٫۰۰ | ۹ |
| زیاد | ۷۵۶۶۸٫۷۵ | ۸۵ |
| مسمویت | ۴۷۹۳٫۲۵ | ۵ |
جمع |
۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۱۰۰ |
| FE | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۶۲۵۱۸٫۰۰ | ۳۹ |
| کفایت | ۲۶۱۶۴٫۲۵ | ۱۷ |
| زیاد | ۰٫۰۰ | ۰ |
| مسمویت | ۰٫۰۰ | ۰ |
| جمع | ۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۵۶ |
| p | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۵۳۱۳٫۷۵ | ۶٫۰ |
| متوسط | ۴۳۵۰۴٫۰۰ | ۴۹٫۱ |
| خوب | ۲۹۵۴۱٫۰۰ | ۳۳٫۳ |
| خیلی خوب | ۱۰۳۲۳٫۵۰ | ۱۱٫۶ |
| جمع | ۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۱۰۰٫۰ |
| k | مساحت | |
| هکتار | % | |
| خیلی کم | ۸۴٫۲۵ | ۰٫۱ |
| کم | ۷۳۸۴٫۷۵ | ۸٫۳ |
| متوسط | ۲۴۴۴۴٫۰۰ | ۲۷٫۶ |
| زیاد | ۱۹۰۷۲٫۷۵ | ۲۱٫۵ |
| خیلی زیاد | ۳۷۶۹۶٫۵۰ | ۴۲٫۵ |
| جمع | ۸۸۶۸۲٫۲۵ | ۱۰۰٫۰ |
شهرستان میانه
شهرستان میانه که در فاصله‌ی ۱۷۵ کیلومتری از مرکز استان قرار دارد و از شمال به اردبیل و سراب و از شرق به خلخال و از مغرب به بستان‌آباد و هشترود و از جنوب به استان زنجان محدود است. براساس تقسمات کشوری استان آذربایجانشرقی، میانه دارای یک شهر و سه بخش و ده دهستان میباشد. این شهرستان جزو مناطق عمده کشاورزی استان میباشد. گندم یکی از محصولات اساسی کشاورزی این شهرستان میباشد. سطح زیر کشت گندم آبی محض ۳۱۶۰ هکتار، نیمه‌آبی ۷۰۰۰ و دیم ۶۱۵۰۰ هکتار میباشد. عملکرد آبی محض۶۲۲۴ کیلوگرم در هکتار، نیمه‌آبی ۳۰۸۹ کیلوگرم در هکتار ، دیم ۱۳۱۶ کیلوگرم در هکتار میباشد.
تفسیر خواص فیزیکو شیمیایی خاک :
با توجه به نقشه‌های پهنه‌بندی مشخص می‌شود که میزان هدایت الکتریکی در قسمت عمده شهرستان برای کشت گندم محدودیت خاصی ندارد. به جز اراضی حواشی کلوچه خالصه و کهریز که دارای محدودیت‌هایی از لحاظ شوری می‌باشند و به نظر می‌رسد در این اراضی پتانسیل تولید گندم پایین خواهد بود.
از نظر اسیدیته مقدار ۲۵/۲۲۳۱۴ هکتار (۹۵/۸۸ درصد) اراضی دارای محدودیت کمی میباشد. یعنی دارای ۲/۸ <اسیدیته< 8/7 می‌باشند که به نظر می‌رسد جذب عناصر میکرو با مشکل مواجه گردد. همچنین اراضی محدود به تعاونی تولید کلوچه خالصه و کهریز دارای محدودیتهای عمده‌ای از نظر قلیائیت میباشد که پتانسیل تولید گندم را به طور معنی‌داری کاهش می‌دهند. در این اراضی بایستی برای محلولپاشی عناصر میکرو برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد.
فسفر :
از نظر فسفر قابل جذب اراضی تحت نمونه‌برداری مقدار ۲۵/۱۷۱۶۰ هکتار (۴/۸ درصد) در محدوده کمبود ، مقدار ۸/۱۵۹۷۶۱ هکتار (۲۴/۷۸ درصد) در محدوده حد متوسط و مقدار ۷۵/۲۵۳۷۵ هکتار (۴۳/۱۲درصد) در محدوده زیاد و مقدار ۹۵/۱۸ هکتار(۹۳/.درصد) در محدوده خیلی زیاد قرار دارد. به نظر می‌رسد در حوالی مناطق و اراضی تحت کشت گندم که در روستاهای ترک ، ارباط، گورگ ارخج، شیخدر‌آباد، قاسم درق نیازی به مصرف کود فسفاته نمی‌باشد. در بقیه اراضی که در محدوده متوسط قرار دارند مصرف ۷۵-۵۰ کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل بازاء یک هکتار کفایت می کند
کربن آلی
مقدار ۱۶۰۳۰۳ هکتار (۵۱/۷۸ درصد) و در محدوده متوسط و مقدار ۳۵۱۵۲ هکتار (۲۲/۱۷ درصد) اراضی در محدوده فقر یا کمبود قرار دارند. به نظر می‌رسد با توجه به فرهنگ غنی کشاورزی و توسعه دامپروری و مرغداری و سابقه مصرف کودهای دامی و آلی در اراضی تحت کشت گندم وضعیت ماده آلی در این شهرستان از وضعیت بهتری برخوردار میباشد. ولی اراضی که به رنگ قرمز در نقشه پهنه‌بندی مشخص شده‌اند دارای مشکلات عمده‌ای از لحاظ کربن آلی مواجه بوده و ضرورت مصرف ۵۰-۴۰ تن کود حیوانی پوسیده هر ساله تا رسیدن سطح ماده آلی به حداقل یک درصد ادامه پیدا کند. چرا که لزوم کشاورزی پایدار استفاده از ماده آلی به عنوان استخوان‌بندی خاک میباشد. در این اراضی برای اینکه گندم از جوانه‌زنی تا پنجه‌زنی حداقل ۴۰ درصد ازت مورد نیاز را از خاک جذب می‌کند در تمامی سطح شهرستان توصیه می‌شود. ۵۰ کیلوگرم اوره به هنگام کشت مصرف شده در اراضی به رنگ سبز روشن ۲۵۰-۲۰۰ کیلوگرم اوره به صورت سرک برای گندم آبی و ۷۵ کیلوگرم برای گندم دیم به صورت سرک در برنامه کودی گنجانده شود. در اراضی مشخص شده به رنگ قرمز نیز مصرف ۳۵۰-۳۰۰ کیلوگرم اوره به صورت سرک توصیه می‌شود. همچنین در اراضی گلوجه خالصه، اکرم‌آباد،ایده‌لو، باش‌بلاغ، قره‌تپه، نوریق که در برخی از آنها مشکلات شوری و قلیائیت نیز مشاهده می‌شود. بایستی حداقل ۱۵۰ کیلوگرم سوپر فسفات تریپل برای یک هکتار گندم آبی و ۱۰۰ کیلوگرم گندم دیم بکار بردو به نظر می‌رسد اگر توزیع کود فسفاته براساس نقشه پهنه‌بندی صورت گیرد اراضی براساس استعداد حاصلخیزی کود دریافت خواهند نمود و باعث افزایش عملکرد محصول خواهند گردید.
پتاسیم قابل جذب :
اراضی تحت کشت گندم این شهرستان دارای ۱۹۱۷۳۲هکتار(۹/۹۳درصد) اراضی در محدوده خیلی زیاد، ۲۵/۳۶۹۰ هکتار (۸۱/۱ درصد) در محدوده زیاد، ۷۵/۸۶۸۶هکتار (۲۵/۴ درصد) در محدوده متوسط، و ۷۵/۸۳ هکتار (۰۴/. درصد) در محدوده کم می‌باشند. قسمت عمده اراضی دارای پتاسیم قابل جذب خوبی می‌باشند و نیازی به مصرف کود پتاسه در آنها برای کشت گندم نمی‌باشد. ولی در اراضی با درصد رس بیشتر از ۳۵ درصد و اراضی که در تناوب با محصول گوجه‌فرنگی قرار دارند مصرف ۱۰۰-۵۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم هنگام کشت توصیه می‌شود. همچنین با توجه به اثرات موازی ازت و پتاسیم در افزایش قابل توجه در عملکرد گندم در اراضی غیر شور مصرف ۵۰ کیلوگرم کلرور پتاسیم با یکی از سرکهای ازت (پنجه‌زنی، ساقه رفتن یا ظهور سنبله) توصیه می‌شود.
منگنز قابل جذب :
مقدار ۳/۱۱۳۶۵ هکتار (۶۶/۵۵ درصد) در محدوده کمبود، مقدار ۷۵/۹۰۵۲۱ هکتار (۳/۴۴ درصد) اراضی در محدوده حد کفایت قرار دارد. به نظر می‌رسد قسمت عمده اراضی در محدوده کمبود قرار دارند. بایستی نسبت به مصرف ۴۰ کیلوگرم سولفات منگنز هنگام کشت و یا محلولپاشی این کود با غلظت چهار در هزار در مرحله ساقه‌رفتن و ظهور سنبله اقدام نمود.
روی قابل جذب :
مقدار ۳/۱۴۰۴۳۸ هکتار (۷۸/۶۸ درصد) در محدوده کمبود و مقدار ۷۵/۶۳۷۵۲ هکتار (۲۲/۳۱ درصد) اراضی تحت کشت گندم در محدودیت کفایت قرار دارد. در مناطقی که به رنگ زرد مشخص شده‌اند مصرف ۵۰-۴۰ کیلوگرم سولفات روی به صورت هنگام کشت و یا محلولپاشی سولفات روی با غلظت ۴-۳ در هزار در دو نوبت پنجه‌زنی و ساقه‌رفتن توصیه می‌شود.
آهن قابل جذب :
مقدار ۵/۱۶۷۵۶۲ هکتار (۰۶/۸۲ درصد) در محدوده کمبود و مقدار۳۶۳۲۰ هکتار (۷۹/۱۷درصد)اراضی در محدوده کفایت از نظر آهن قابل جذب قرار دارند. به نظر می‌رسد دومین عنصر کم مصرف از لحاظ توسعه کمبود در منطقه میباشد. با توجه به مکانیزم جذب آهن در گندم جزء استراتژی II میباشد و به نظر می‌رسد با ترشح فیتوسیدرفور به جذب آهن کمک می‌کند و می‌توان با کاربرد کودهای نظیر سولفات پتاسیم یا سولفات آمونیوم باعث تحریک ترشح مینوسیدروفور و کنترل کمبود آهن گردید و یا اقدام به مصرف ۱۵ کیلوگرم در هکتار سکسترون آهن در اراضی آبی و یا مصرف ۷۵-۵۰ کیلوگرم سولفات آهن + ۵۰۰ کیلوگرم گوگرد گرانوله به همراه ۴۰-۳۰ تن کود حیوانی پوسیده مشکل فقر آهن را در این اراضی ترفیع نمود.
مس قابل جذب :
مقدار ۷۵/۷۵۷۳۹ هکتار (۰۹/۳۷ درصد) اراضی در محدودیت زیاد و مقدار ۵/۱۱۰۷۵ هکتار (۴۲/۵ درصد) اراضی در محدوده کفایت قرار دارد. با توجه به نتایج به دست آمده از آزمون خاک نیازی به مصرف کود محتوی مس نمی‌باشد.
’بر قابل جذب :
مقدار ۵/۱۳۱۲۶۶ هکتار (۲۹/۶۴ درصد) اراضی در محدودیت کمبود، مقدار ۷۵/۲۷۴۸۵ هکتار(۴۶/۱۳ درصد) اراضی در محدوده کفایت و مقدار ۷۵/۴۱۳۰۹ هکتار (۲۳/۲۰درصد) اراضی در محدوده زیادبود قرار دارند. به نظر می‌رسد فقر شدید ’بر در اراضی تحت کشت گندم مشکلات در شکل‌گیری اندام‌های زایشی و عدم انجام لقاح به صورت کامل را در ’بر داشته باشد که در این اراضی مصرف ۲۵ کیلوگرم اسید بوریک به صورت هنگام کشت ویا سرک ۵/۱۲ کیلوگرم در دو نوبت پنجه‌زنی و ساقه رفتن و یا محلولپاشی اسید بوریک با غلظت دو در هزار در دو نوبت پنجه‌زنی و ظهور سنبله توصیه می‌شود.
| هدایت الکتریکی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۱۹۹۹۶۹٫۳ | ۹۷٫۹۳ |
| محدودیت کم | ۴۱۷۳ | ۲٫۰۴ |
| محدودیت متوسط | ۴۲٫۷۵ | ۰٫۰۲ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| اسیدیته | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۲۲۳۱۴٫۲۵ | ۱۰٫۹۳ |
| محدودیت کم | ۱۸۱۶۳۷٫۲۵ | ۸۸٫۹۵ |
| محدودیت متوسط | ۲۴۱٫۵۰ | ۰٫۱۲ |
| محدودیت شدید | ۰٫۰۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| کربن آلی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۳۵۱۵۲ | ۱۷٫۲۲ |
| متوسط | ۱۶۰۳۰۳ | ۷۸٫۵۱ |
| خوب | ۸۷۳۴ | ۴٫۲۸ |
| خیلی خوب | ۴ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| فسفر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۱۷۱۶۰٫۲۵ | ۸٫۴۰ |
| متوسط | ۱۵۹۷۶۱٫۸ | ۷۸٫۲۴ |
| خوب | ۲۵۳۷۵٫۷۵ | ۱۲٫۴۳ |
| خیلی زیاد | ۱۸۹۵٫۲۵ | ۰٫۹۳ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| ÷تاس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| خیلی کم | ۰٫۲۵ | ۰٫۰۰ |
| کم | ۸۳٫۷۵ | ۰٫۰۴ |
| متوسط | ۸۶۸۶٫۷۵ | ۴٫۲۵ |
| زیاد | ۳۶۹۰٫۲۵ | ۱٫۸۱ |
| خیلی زیاد | ۱۹۱۷۳۲ | ۹۳٫۹۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| منگنز | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۱۳۶۵۱٫۳ | ۵۵٫۶۶ |
| کفایت | ۹۰۵۲۱٫۷۵ | ۴۴٫۳۳ |
| زیاد | ۲۰ | ۰٫۰۱ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| آهن | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۶۷۵۶۲٫۵ | ۸۲٫۰۶ |
| کفایت | ۳۶۳۲۰ | ۱۷٫۷۹ |
| زیاد | ۲۸۰ | ۰٫۱۴ |
| مسمومیت | ۳۰٫۵ | ۰٫۰۱ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| روی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۴۰۴۳۸٫۳ | ۶۸٫۷۸ |
| کفایت | ۶۳۷۵۲٫۷۵ | ۳۱٫۲۲ |
| زیاد | ۲ | ۰٫۰۰ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰۰ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| مس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۰٫۵ | ۰٫۰۰ |
| کفایت | ۱۱۰۷۵٫۵ | ۵٫۴۲ |
| زیاد | ۷۵۷۳۹٫۷۵ | ۳۷٫۰۹ |
| مسمومیت | ۱۱۷۳۷۷٫۳ | ۵۷٫۴۸ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
| بر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۳۱۲۶۶٫۵ | ۶۴٫۲۹ |
| کفایت | ۲۷۴۸۵٫۷۵ | ۱۳٫۴۶ |
| زیاد | ۴۱۳۰۹٫۷۵ | ۲۰٫۲۳ |
| مسمومیت | ۴۱۳۱ | ۲٫۰۲ |
| جمع | ۲۰۴۱۹۳ | ۱۰۰ |
شهرستان هشترود
شهرستان هشترود جزء مناطق عمده تولید گندم دیم در استان میباشد از لحاظ هدایت الکتریکی در اراضی تحت کشت گندم در این شهرستان مشکل خاصی مشاهده نمی‌شود از لحاظ میزان اسیدیته در حدود ۷۵ درصد اراضی این شهرستان دارای محدودیت کمی می‌باشند که بایستی به مصرف عناصر میکرو در این مناطق توجه بیشتری معمول نمود. از لحاظ میزان کربن آلی حدود ۹۲ درصد اراضی در محدوده متوسط و ۵ درصد در محدوده فقر شدید و ۳ درصد در محدوده جذب قرار دارند. به نظر مشکل عمده منطقه پایین بودن ماده آلی میباشد. با توجه به اینکه گندم از مرحله جوانه‌زنی تا پنجه‌زنی در جدود ۴۰ درصد ازت مورد نیاز خود را از خاک بایستی جذب نماید ولی به نظر می‌رسد که در قسمت عمده منطقه به علت پایین بودن ماده آلی جذب ازت به کندی صورت گیرد و گیاه گندم پنجه‌زنی خوبی نداشته باشد، لذا توصیه می‌شود مصرف هنگام کشت ازت در منطقه عمومیت پیدا کند از نظر میزان فسفر قابل جذب همانطوری که از نقشه مشاهده می‌شود در حدود ۵ درصد اراضی در محدوده کمبود شدید قرار دارند که بایستی مصرف کود سوپر فسفات تریپل در این مناطق حداقل به میزان ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار در نظر گرفته شود در بقیه مناطق مصرف ۵۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفره هنگام کشت برای گندم کافی خواهد بود.
از لحاظ پتاسیم قابل جذب در حدود ۹۰ درصد اراضی در محدوده مناسبی قرار دارند در بقیه مناطق در صورتی که میزان رس خاک بالاتر از ۳۵ درصد باشد مصرف ۵۰ کیلوگرم کلرور پتاسیم بازاء یک هکتار به صورت سرک در افزایش عملکرد گندم مؤثر خواهد بود. از لحاظ منگنز قابل جذب در جدود ۵۰ درصد اراضی در محدوده کمبود قرار داشته و مصرف ۴۰ کیلوگرم سولفات منگنز بازاء یک هکتار توصیه می‌شود. در زمینه عنصر روی تقریباً در ۹۸ درصد اراضی تحت کشت گندم مشکل کمبود روی وجود دارد که بایستی به میزان ۴۰ کیلوگرم در هکتار برای گندم آبی و ۲۰ کیلوگرم در هکتار برای گندم دیم مورد مصرف قرار گیرد.در زمینه عنصر مس نیز محدودیت خاصی در منطقه مشاهده نمی‌شود در مورد عنصر ’بر که در حدود ۶۵ درصد اراضی دارای مشکل کمبود ’بر می‌باشند که بایستی اقدام به مصرف حداقل ۲۵ کیلوگرم اسید بوریک در هکتار در موقع کشت نمود.در مورد عنصر آهن نیز ۹۵ درصد اراضی در محدوده کمبود قرار داشته که مصرف کود حیوانی و گوگرد گرانوله به طور وسیع پیشنهاد می‌شود.
| هدایت الکتریکی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۱۶۳۷۵۲٫۲۵ | ۹۹,۹۸ |
| محدودیت کم | ۲۷٫۵ | ۰,۰۲ |
| محدودیت متوسط | ۰ | ۰٫۰ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| اسیدیته | مساحت | |
| هکتار | % | |
| بدون محدودیت | ۷۵۵۷۸٫۲۵ | ۴۶٫۱ |
| محدودیت کم | ۸۸۰۳۰٫۲۵ | ۵۳٫۷ |
| محدودیت متوسط | ۱۷۱٫۲۵ | ۰٫۱ |
| محدودیت شدید | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| کربن آلی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۷۲۵۹٫۷۵ | ۴٫۴ |
| متوسط | ۱۵۰۲۶۴ | ۹۱٫۷ |
| خوب | ۶۲۲۱٫۷۵ | ۳٫۸ |
| خیلی خوب | ۳۴٫۲۵ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| فسفر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| فقیر | ۳۵۴۸٫۵ | ۲٫۲ |
| متوسط | ۱۲۵۱۱۱٫۷۵ | ۷۶٫۴ |
| خوب | ۳۳۰۸۰٫۷۵ | ۲۰٫۲ |
| خیلی زیاد | ۲۰۳۸٫۷۵ | ۱٫۲ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| پتاس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| خیلی کم | ۱٫۲۵ | ۰٫۰۰۰۷ |
| کمبود | ۳۹ | ۰٫۰۲۳ |
| متوسط | ۵۲۴ | ۰٫۳ |
| زیاد | ۹۹۹۲٫۷۵ | ۶٫۱ |
| خیلی زیاد | ۱۵۳۲۲۲٫۷۵ | ۹۳٫۶ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| آهن | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۵۴۱۱۲٫۷۵ | ۹۴٫۱ |
| کفایت | ۹۶۶۷ | ۵٫۹ |
| زیاد | ۰ | ۰٫۰ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| منگنز | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۷۰۷۹۲٫۷۵ | ۴۳٫۲ |
| کفایت | ۹۰۰۳۰٫۵ | ۵۵٫۰ |
| زیاد | ۲۹۵۶٫۵ | ۱٫۸ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| روی | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۱۶۱۵۸۴٫۵ | ۹۸٫۷ |
| کفایت | ۲۱۹۰٫۵ | ۱٫۳ |
| زیاد | ۴٫۷۵ | ۰٫۰ |
| مسمومیت | ۰ | ۰٫۰ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| مس | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۲۲۳ | ۰٫۱ |
| کفایت | ۷۱۲۷۹٫۷۵ | ۴۳٫۵ |
| زیاد | ۸۴۶۱۲ | ۵۱٫۷ |
| مسمومیت | ۷۶۶۵ | ۴٫۷ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
| بر | مساحت | |
| هکتار | % | |
| کمبود | ۸۸۲۹۱٫۵ | ۵۳٫۹ |
| کفایت | ۴۹۵۵۲٫۲۵ | ۳۰٫۳ |
| زیاد | ۲۵۶۱۶ | ۱۵٫۶ |
| مسمومیت | ۳۲۰ | ۰٫۲ |
| جمع | ۱۶۳۷۷۹٫۷۵ | ۱۰۰٫۰ |
