. ربع رشیدی این بنا را «خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی» -وزیر «سلطان محمد غازان»- بنیاد نهاد. محل تأسیس آن دامنۀ کوه‌های سرخاب و در منطۀ باغمیشۀ تبریز بوده است. بنا به اظهار خود رشیدالدین در این شهرک زیبای علمی ۲۴ کاروانسرا، ۱۵۰۰ مغازه، ۳۰۰۰۰ خانۀ مسکونی به همراه حمام، کارخانه، ضرابخانه، اماکن آموزشی، درمانی […]
. ربع رشیدی
این بنا را «خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی» -وزیر «سلطان محمد غازان»- بنیاد نهاد. محل تأسیس آن دامنۀ کوه‌های سرخاب و در منطۀ باغمیشۀ تبریز بوده است. بنا به اظهار خود رشیدالدین در این شهرک زیبای علمی ۲۴ کاروانسرا، ۱۵۰۰ مغازه، ۳۰۰۰۰ خانۀ مسکونی به همراه حمام، کارخانه، ضرابخانه، اماکن آموزشی، درمانی و … ایجاد کرده است و از دورترین کشورهای جهان، طالبان علم و دانش و فن به آن‌جا نقل مکان کرده و به تعلیم و تعلم و کسب تجربه و مهارت‌های شغلی می‌پرداخته‌اند. فقط در بخش آموزشی و درمانی این مجموعۀ علمی، بیش از ۵۰ پزشک از کشورهای هند، مصر و چین عهده‌دار خدمت بوده‌اند. در سال ۷۱۸ هجری خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی با دسیسۀ رقیبش تاج‌الدین علی‌شاه و در دورۀ حکومت «سلطان ابوسعید بهادرخان» به قتل رسید و به‌دنبال آن این مجتمع دانشگاهی باارزش که در آن دوره از بزرگترین مراکز آموزشی جهان محسوب می‌شد، غارت و با خاک یکسان گردید.
. ارگ تبریز
این بنای تاریخی که بازماندۀ مسجد معروف علی‌شاه -وزیر محمد خدابنده- و ابوسعید بهادرخان است در بین سال‌های ۷۲۴-۷۱۶ هجری ساخته شده است. گفته می‌شود در قسمت جنوبی دارای طاقی بزرگ بوده که به‌علت عجله در ساختن و عدم رعایت اصول معماری در همان ابتدا فرو ریخته است. ابن بطوطه جهانگرد مراکشی در بازدید از این بنا نوشته که صحن آن با سنگ‌های مرمر فرش گردیده و دیوارها نیز با کاشی‌های بسیار زیبا پوشانده شده بود و جوی آبی در وسط آن جاری بوده است. حمدالله مستوفی ایوان آن را بزرگ‌تر از ایوان مداین دانسته و از سنگ‌های مرمر آن به نیکی یاد کرده است. یکی از تجار ونیزی که در سال ۸۸۶ هجری از این مسجد دیدن کرده آن را به‌حدّی زیبا یافته، که گفته: «زبان از تعریف آن عاجز است». این بنای تاریخی که نمونه‌ای از معماری ایلخانی و مجموعه‌ای زیبا از هنر گچ‌بری، کاشیکاری و هنرهای تزیینی سنگی بود، به‌مرور زمان و خصوصاً در دوران قاجاریه رو به ویرانی نهاد و تبدیل به انبار غلّه و پادگان نظامی گردید و در انقلاب مشروطیت صدمات فراوانی را به خود دید.
. مسجد کبود (گوگ مسجد)
برطبق نوشته‌های جهانگردان و جغرافیدانان مختلف، در دوره‌های گوناگون، تبریز بیش از یکصد و پنجاه تا سیصد باب مسجد را در خود جای داده بوده است. بسیاری از این مسجدها در اثر جنگ‌ها و زمین‌لرزه‌های گوناگون از میان رفته‌اند و اکنون تنها چند مسجد تاریخی متعلق به سده‌های پیش در این شهر پا برجا مانده است. از مهم‌ترین مسجدهای تاریخی تبریز، مسجد کبود (گـوگ مسجد) است. بنا به کتیبۀ سردر آن؛ به سال ۸۷۰ هجری قمری و در زمان سلطان جهانشاه، مقتدرترین حکمران سلسلۀ «قره قویونلوها» که فردی زیباپسند و شاعر بوده، بنا شده است. تنوّع و ظرافت کاشیکاری و انواع خطوط به کار رفته درآن و همچنین زیبایی و هماهنگی رنگها سبب شده که به «فیروزه اسلام» شهرت یابد.
. مقبره الشعراء
در خیابان ثقه الاسلام تبریز و در ضلع شمالی بقعه سید حمزه، قبرستانی وجود دارد که مدفن اغلب شاعران و بزرگان این مرز و بوم همچون: خاقانی، قطران تبریزی، اسدی طوسی، محمد حسین شهریار و … بوده است که بنای یابود زیبایی با تأسیسات به نام مقبر الشعرا در این محل ایجاد گردیده است که از جاذبه های توریستی تبریز محسوب می شود.
. ائل گلی
این تفرجگاه از بناهای تاریخی شهر تبریز بوده و در ۷ کیلومتری این شهر واقع گردیده است. «قهرمان میرزا» پسر هفتم عباس میرزا در دوران حکمرانی خود در تبریز آن را تملک کرده و عمارت دو طبقه‌ای در وسط استخر ایجاد نمود؛ سپس تپه‌ها و مزارع اطراف آن را به مجموعۀ فوق ملحق ساخته و مجموعه‌ای از جوی‌ها و آبشارها مهیا ساخت که در نوع خود بسیار زیبا بود. ولی با درگذشت وی، فرزندانش به تصور بدیمن بودن بنای فوق، آن را رها کردند. از آن تاریخ تا سال ۱۳۰۹ خورشیدی که شهرداری تبریز اقدام به تعمیر و تبدیل آن به عنوان گردشگاه عمومی کرد، به‌صورت استخر ذخیرۀ آب مزارع و فضای سبز شهر درآمده بود.
. خانۀ مشروطیت
«حاج مهدی کوزه‌کنانی» از متموّلین شهر تبریز که طرفدار جنبش آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی بود، این بنای زیبا را جهت تجمع و تشکیل جلسات سران و رهبران مشروطه ایجاد کرد. خانۀ مشروطیت در سال ۱۲۴۷ هجری توسط یکی از معماران به نام آن روز شهر تبریز –حاج ولی معمار- ساخته شد و نمونه‌ای از شیوۀ معماری رایج در دورۀ قاجاریه می‌باشد. این بنا در حال حاضر بازسازی شده و تحت عنوان «موزۀ مشروطیت» مورد استفادۀ علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار گرفته است. خانۀ مشروطیت هم‌اکنون در محلۀ راسته‌کوچۀ تبریز (خیابان مطهری) واقع شده است.
